Քաղաքական 10:26 26/04/2023 Տարածաշրջան

Հարութ Սասունյան. Թուրք սերժանտը սարսափելի մանրամասներ է հայտնում Դերսիմի ալևիների և հայերի կոտորածի մասին

Թուրք սերժանտ Ալի Օզը, որը մասնակցել է հազարավոր ալևի քրդերի ու հայերի կոտորածին Թուրքիայի Դերսիմի շրջանում 1937-38 թվականներին, ցնցող խոստովանություն է գրել այդ սպանություններում իր դերակատարության մասին։ Չափազանց վրդովվեցուցիչ է կարդալ սպանությունների մասին զարհուրելի մանրամասները։

Օզի նամակի աղբյուրը Հասան Սալթըքի արխիվն է․ նա Kalan Music-ի հիմնադիրն էր, որը ստեղծել է թուրքական և հայկական երաժշտության արժեքավոր ձայնագրություններ: Նա կյանքից հեռացել է երկու տարի առաջ։ Սալթըքը հարյուրավոր թուրքական պետական փաստաթղթեր ու լուսանկարներ ուներ, որոնցով կիսվել է մի քանի հետազոտողների հետ: Նրանցից մեկը Նևզաթ Օնարանն էր, որը շատ է գրել հայկական բռնագրավված կալվածքների մասին։ Պրոֆեսոր Թաներ Աքչամն ինձ տվեց Օզի նամակի պատճենը, որը նա ստացել էր Օնարանից: Աքչամը շնորհակալություն է հայտնել Նիլուֆերին՝ Սալթըքի կնոջը, նամակն օգտագործելու թույլտվության համար։

Սերժանտ Օզը 1946 թվականի դեկտեմբերի 17-ին նամակ է գրել ներքին գործերի նախարար Շուքրու Քայային՝ շնորհակալություն հայտնելով նրան աշխատանք գտնելու համար հզոր գեներալ Աբդուլլահ Ալփդողանի միջնորդությամբ, որը Աթաթուրքի կողմից Դերսիմի շրջան ուղարկված նահանգապետ-հրամանատարն էր՝  Դերսիմի կոտորածը կազմակերպելու համար։ Օզը Ալփդողանի թիկնապահն էր Դերսիմում։

Օզը նախարար Քայային գրած իր նամակում հայտնել է, որ իր բանակային գործընկեր Էթհեմը, որը իր հետ եղել է Դերսիմի կոտորածի ժամանակ, վերջերս այցելել է իրեն։ «Նա ամբողջովին կորցրել էր խելքը։ Նա ցնցված վեր էր կենում անկողնուց և բղավելով դուրս թռնում փողոց… Ես դժվարությամբ էի կարողանում նրան զսպել։ Երեխաները, որոնց նրանք սպանել են, անընդհատ անհանգստացնում էին նրան։ Նա չէր կարողանում քնել կամ ինչ-որ բան անել։ Մեծ դժվարությամբ նրան տարա Իզմիր՝ ընտանիքի մոտ և հանձնեցի նրանց։ Վերադառնալուց հետո լուր ստացա, որ նա կտրել է իր դաստակները և ինքնասպան եղել»։

Սերժանտ Օզը նկարագրել է Դերսիմում իր կատարած հանցագործությունների ազդեցության մասին։ «Այս միջադեպը խոր ազդեցություն թողեց ինձ վրա։ Այն տխուր դեպքերը, որոնք ես ապրել էի, սկսեցին մեկ առ մեկ վերադառնալ մտքումս: Իմ սպանած երեխաների աչքերը դոփում էին գլխումս, և ես նույնպես սկսեցի չքնել, չուտել։ Ես վեր եմ կենում ցնցված, կորցրել եմ ինքս ինձ։ Այնպես է լինում, որ չգիտեմ՝ ուր եմ գնացել, ինչ եմ արել»։

Օզը գրել է, որ իրեն ուղարկել են հոգեբույժի մոտ։ «Բժիշկն ինձ հանձնարարեց գրել այն ամենը, ինչ արել եմ և ստորագրել: Հիմա ես դեղ եմ ընդունում։ Ինձ երեք ամսով արձակուրդ տվեցին։ Բայց նախարար, մեր գեներալն ասաց. «Այստեղ [Դերսիմում] կատարվածի մասին չխոսեք ոչ մի քաղաքացիական անձի, նույնիսկ ձեր մոր կամ հոր հետ։ Հակառակ դեպքում բոլորդ կախաղան կբարձրացվեք։ Ես գրել եմ այդ բաները և ստորագրել։ Հիմա սկսել եմ վախենալ, թե արդյոք ինձ հետ ինչ-որ բան կարող է պատահել։ Ես խնդրեցի բժշկին վերադարձնել գրածս։ Անհնար է, նա չի տա»:
Օզը ներքին գործերի նախարարին պատմել է, թե ինչ է գրել իր հոգեբույժին. «Ես մասնակցել եմ Դերսիմի գործողությանը 1937-38 թվականներին։ Ես իմ գեներալի թիկնապահն էի։ Ավազակների հետ շատ բախումներ են եղել։ Մեր բռնած ավազակներին կամ հանձնվողներին սպանել ենք՝ կին, թե երեխա։ Բոլորի վրա բենզին ենք լցրել և վառել։ Երբեմն գեներալը հրամայում էր՝ բենզին լցնել նրանց վրա կենդանի վիճակում և վառել։ Գոռալով ու ճչալով նրանք վառվում էին ու մոխիր դառնում, նրանց մարմնի հոտն ամբողջութամբ այրել էր մեր քթանցքերը»:

Օզը շարունակեց իր սարսափելի հիշողությունները. «Գեներալին լուր եկավ Տերսեմեքից [Դերսիմ]. «Կանայք և երեխաները թաքնվել էին գետի ափին ինչ-որ զառիթափում, ի՞նչ անել»: «Բոլորին սպանեք և վառեք», հրամայեց գեներալը: Երկու ժամ անց լեյտենանտը ցուցումներ տվեց։ Բայց ոչ ոք չէր ուզում երեխաներին վնասել։ Նրանք չլսեցին հրամանները։ Գեներալը շատ զայրացավ։ Զինվորների ջոկատով ճանապարհ ընկանք։ Բոլորը կանգնել էին քար կտրած։ Նա սկսեց հարվածել լեյտենանտին և զինվորներին։ Հայհոյելով՝ նա ասաց. «Բոլորին բերեք այստեղ, որտեղ հարթ է»: Կանայք և երեխաները, բղավելով ու ճչալով, ողբալով ու հառաչելով, պաղատում էին գեներալի ոտքերի մոտ: Նրանց հագին և ոտքերին միայն ցնցոտիներ էին։ Բոլորի ձեռքերն ու ոտքերը կապել էին, բերանները խցկել կտորներով։ «Հիմա զինվորներ, ես դիմում եմ ձեզ, այս քիզիլբաշների [ալևիների] սերունդները բոլորը դավաճանների բճերն են, ձեր ընկերներին սպանողների բճերը, և եթե նրանք մեծանան, կշարունակեն սպանել ձեր եղբայրներին։ Նրանց պետք է ոչնչացնել։ Մենք արմատախիլ արեցինք հայկական սերունդը, մնացել են այս քրդերն ու քիզիլբաշները։ Եթե ուզում եք, որ ձեր երեխաները երջանիկ ապրեն այս երկրում, սպանեք առանց խղճահարության։ Կառավարությունը, մեր նախագահը, հանձնարարել է ջնջել, վառել, քանդել։ Ոչ ոք չի դատվի արած գործերի համար, ես խոստանում եմ ձեզ», ասաց նա»:

Հետո գեներալը հրամայեց. «Յուրաքանչյուրդ հերթով մեկ-երկու հոգու սպանեք»։ Խմբում լռություն տիրեց։ «Լեյտենանտ, սկսի՛ր, երկու հոգի բե՛ր», ասաց նա։ Բերեցին երկու երեխայի, նա կրակեց երեխաների գլխին։ Նրանք երկուսն էլ մահացան։ Երբ բանը հասավ երրորդ զինվորին՝ Դիարբեքիրից Սալիհին, նա մոտեցավ երեխաներին և ընկավ նրանց առաջ։ «Իմ հրամանատար, չեմ կարող, ես էլ երեխաներ ունեմ։ Երեխաներն անմեղ են, ասաց նա, այս թշվառները: Գեներալն ասաց՝ դու անիծյալ քուրդ ես, դա քո ցեղն է, դրա համար էլ ցավում ես, այնպես չէ՞։ Նա կրակեց զինվորի ճակատին և ասաց. «Ով չկատարի հրամանը, կարժանանա նրա բախտին»։ Այսպիսով, բոլորը սկսեցին սպանել մեկ կամ երկու կնոջ և երեխաների: Ամեն մահապատժից հետո գեներալն ինքն էր մեկ-երկու կրակոց արձակում նրանց գլխին՝ համոզվելու համար, որ մահացած են։
Յուրաքանչյուրը պետք է կատարեր իր պարտքը։ «Արի ինձ մոտ, սերժանտ [Օզ], քո հերթն է»։ Մնացել էին երեք փոքրիկ աղջիկներ։ «Զբաղվեք դրանցով», ասաց նա: Երեխաները կծկվել էին գետնին, կեղտոտել էին իրենց ցնցոտիներում և լաց էին լինում այդ թշվառ վիճակում։ Ես նայեցի նրանց աչքերի մեջ ու երեքին էլ սպանեցի։ Նրանց աչքերը խորապես խոցեցին հոգիս։ Ես չեմ կարողանում մոռանալ նրանց աչքերը: Այդ օրը մահապատժի ենթարկվեցին 70-80 երեխա և 30 կին։ Բոլորի մարմինները նետեցին Մուրատի ջրերը։ Գետը լցվեց արյունով։ Շատ զինվորներ ներում էին աղերսում։ Ես շատ մարդկանց եմ սպանել ու վառել, սակայն այդ երեխաների աչքերի պես խոցող աչքեր չեմ տեսել»։

Սերժանտ Օզն իր նամակն ավարտել է հետևյալ տանջալից գրառմամբ. «Ես ինչպե՞ս կարող եմ նայել իմ երեխաների աչքերին»:

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ
www.TheCaliforniaCourier.com
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի



Աղբյուր` Panorama.am
Share |

Հարակից հրապարակումներ`

Տեքստում սխալ կամ վրիպակ նկատելու դեպքում, ուղարկեք խմբագրին հաղորդագրություն` նշելով տվյալ սխալը, այնուհետև սեղմելով Ctrl-Enter:

Լրահոս

17:18
Դիզայներները նորաձևության տարօրինակ հնարք են մտածել, որը խոստանում է դառնալ ձմեռան գլխավոր թրենդ
Վերջին Նորաձևության շաբաթներին հայտնի բրենդների դիզայներները հաճախ դիմում էին մեկ պարզ, բայց միևնույն ժամանակ անսովոր հնարքի։ Burberry-ի,...
Աղբյուր` Panorama.am
16:57
Ադելիա Պետրոսյանը Ռուսաստանի Գրան պրիի 2-րդ փուլում հաղթել է կարճ ծրագրում
Ռուսաստանի գեղասահքի չեմպիոն ազգությամբ հայ  Ադելիա Պետրոսյանը Կազանում ընթացող Ռուսաստանի Գրան պրիի 2-րդ փուլում լավագույն արդյունքն է...
Աղբյուր` Panorama.am
16:42
Հրդեհ Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթգծի Ախալքալաքի կայարանում
Նոյեմբերի 1-ին երեկոյան ժամը 22։00-ի սահմաններում հրդեհ է բռնկվել Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղու Ախալքալաքիի հատվածի հոսանքի տրանսֆորմատորային...
Աղբյուր` Panorama.am
16:30
Իրանը լուրջ հարվшծ կհասցնի Իսրայելին և ԱՄՆ-ին. հոգևոր առաջնորդ
Իրանը լուրջ հարված կհասցնի Իսրայելին և ԱՄՆ-ին՝ ի պատասխան Թեհրանի և Մերձավոր Արևելքում իսլամական դիմադրության ուժերի նկատմամբ թշնամական քայլերի։...
Աղբյուր` Panorama.am
16:13
Նախկին ՀՀԿ-ական, «Զովք»-ի փոխտնօրեն, «Պրոֆալ»-ի տնօրեն և այլք․ Աննա Հակոբյանի հետ ընթրած «հաջողակ տղամարդիկ»
Oragir.News-ը մանրամասներ է ընթրիքից, որին մասնակցելու համար «Իմ քայլը» հիմնադրամին նախապես 1 միլիոն դրամ պետք է վճարեին։
Աղբյուր` Panorama.am
16:00
Սերբիայում երկաթուղային կայարանում փլուզման հետևանքով 14 մարդ է զոհվել, երկրում սգո օր է
Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը ցավակցել է Սերբիայի երկաթուղային կայարանում տեղի ունեցած ողբերգական փլուզման հետևանքով զոհվածների ընտանիքին։
Աղբյուր` Panorama.am
15:32
Ծանրորդ Ալեքսանդր Լազարյանը` Եվրոպայի մինչև 20 տարեկաների չեմպիոն
Նա նվաճել է նաև փոքր բրոնզե և փոքր ոսկե մեդալներ
Աղբյուր` Panorama.am
15:19
Արցախյան հանրությունը պետք է իմանա` ովքե՞ր են այդ մարդիկ, որ իրենց իրավունք են վերապահում արցախցիների անունից խոսել. Ստեփանյան
ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը տեղեկացրել է, որ «40+10 հազար» աջակցության ծրագիրը կշարունակվի մինչև ապրիլ,...
Աղբյուր` Panorama.am
15:07
Կոչ. COP29-ին ընդառաջ և ընթացքում հատուկ կարևորությամբ արծարծել արցախահայության նկատմամբ շարունակվող անարդարության մասին
Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Առաջինը, կաթողիկե հայոց կաթողիկոս պատրիարք Տ. Ռաֆայել Պետրոս ԻԱ Մինասյանը և Մերձավոր Արևելքի Հայ...
Աղբյուր` Panorama.am
14:41
Սիսիան-Աղիտու ավտոճանապարհին բախվել են բեռնատարն ու «VAZ»-ը, կան տուժածներ
Նոյեմբերի 2-ին, ժամը 13:23-ին Սյունիքի մարզային փրկարարական վարչության ճգնաժամային կառավարման կենտրոն ահազանգ է ստացվել, որ Սիսիան-Աղիտու...
Աղբյուր` Panorama.am
14:36
Խաչանովը մեկնաբանել է Փարիզի «Մասթերսի» քառորդ եզրափակչում Դիմիտրովի նկատմամբ տարած հաղթանակը
Ռուսաստանը ներկայացնող Կարեն Խաչանովը դուրս է եկել Փարիզում ընթացող Masters շարքի մրցաշարի  քառորդ եզրափակչում հաղթել է բուլղարացի Գրիգոր...
Աղբյուր` Panorama.am
14:26
Արամ Առաջինն ու Օկամպոն քննարկել են արցախահայերի իրավունքներին վերաբերող հարցեր
Նոյեմբեր 1-ին Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Առաջինն ու  Միջազգային քրեական դատարանի նախկին գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո...
Աղբյուր` Panorama.am
14:11
Արման Ծառուկյանն ու Իսլամ Մախաչևը կարող են ռևանշ մենամարտ անցկացնել հունվարի 18-ին
Թեթև քաշային կարգում UFC-ի գործող չեմպիոն Իսլամ Մախաչևը և Արման Ծառուկյանը կարող են ռեւանշ-մենամարտ անցկացնել հունվարի 18-ին Լոս Անջելեսում...
Աղբյուր` Panorama.am
14:04
«Գոյ» թատրոնը կվերսկսի գործունեությունը
«Լիահույս ենք, որ Գ. Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի տնօրենը չի խոչընդոտի և կենթարկվի օրինական պահանջին»։
Աղբյուր` Panorama.am
14:00
Ջերմաստիճանը կշարունակի նվազել
Երևանում նոյեմբերի 2-ի ցերեկը, 5-7-ին սպասվում է առանց տեղումների եղանակ։ Նոյեմբերի 3-ի երեկոյան ժամերին, 4-ին հնարավոր է կարճատև անձրև։...
Աղբյուր` Panorama.am
13:54
Մեկ տարում պարեկային ծառայության մեքենաների մասնակցությամբ գրանցվել է 468 պատահար. Հետք
որից 150-ի մեղավորը պարեկային ծառայության աշխատակիցներն են
Աղբյուր` Panorama.am
13:46
Բժիշկը բացատրել է, թե ինչու է քնի պակասը հանգեցնում քաշի ավելացման
Քնի մշտական պակասը հանգեցնում է այնպիսի նյութերի արտադրության ավելացմանը, որոնց պարագայում մարդն ավելի մեծ հաճույքով է սկսում ուտել ճարպային և...
Աղբյուր` Panorama.am
13:29
Գագիկ Ծառուկյանը զանգահարել է Արամ Ա-ին ու պատրաստակամություն հայտնել աջակցելու Լիբանանում բնակվող հայերին
Տեղի է ունեցել Գագիկ Ծառուկյանի և Մեծի Տանն Կիլիկիո  Կաթողիկոս Արամ Առաջինի հեռախոսազրույցը՝ Գագիկ Ծառուկյանի նախաձեռնությամբ։...
Աղբյուր` Panorama.am
13:14
Արսեն Բաբայան. ՄԻՊ արագ արձագանքման խմբերը չեն այցելել ձերբակալվածներին, ինչից կարող եմ մի բան ենթադրել
«Ի սկզբանե քաղաքացիների ձերբակալման նպատակը եղել է այս մարդկանց աչքը վախեցնելը։ Տանենք մի քանի ժամ, մի քանի օր պահենք, որ էլ հանկարծ...
Աղբյուր` Panorama.am
12:52
Շիրակում ամուսինը պատանդառել է կնոջն ու զանգահարել ոստիկանություն
Նոյեմբերի 1-ին, արտակագ դեպք է տեղի ունեցել Շիրակի մարզում։ Shamshyan.com-ի փոխանցմամբ, ժամը 19։50-ի սահմաններում ՀՀ ներքին գործերի...
Աղբյուր` Panorama.am
12:30
Երևանի կառավարման տոտալ ֆիասկո է. Քրիստինա Վարդանյան
«Լսեցի քաղաքային իշխանութրան անդրադարձը մետրոյի կոլափսին։ Սա կառավարման տոտալ ֆիասկո է»,-նման գնահատկան է տալիս Երևանի...
Աղբյուր` Panorama.am
12:22
3 տեսակի ավտոբուսից օգտվելիս հնարավոր է լինելու վճարում իրականացնել նաև բանկային քարտերի միջոցով. Քաղաքապետարան
Նոյեմբերի 1-ից հասարակական տրանսպորտից օգտվելիս որոշակի փոփոխություններ են կատարվել։ Մասնավորապես Man, ZhongTong և GazelCity տրանսպորտից...
Աղբյուր` Panorama.am
12:17
Հղի կանայք կարո՞ղ են մկրտվել. Հայր Զաքարիայի պարզաբանումը
«Հղի կանայք կարո՞ղ են մկրտվել»։ Հարցին ֆեյսբուքյան իր էջում պատասխանել է Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի միաբան հայր Զաքարիա Բաղումյանը....
Աղբյուր` Panorama.am
12:00
Հովհաննես Ավետիսյան. Ոստիկանությունը գտնվում է պատանդի կարգավիճակում
«Ամենայն պատասխանատվությամբ հայտարարում եմ, որ ոստիկանությունը գտնվում է Հայաստանի ժողովրդին խաբած ու ժողովրդավարության անցան տակ...
Աղբյուր` Panorama.am
11:38
ՈՒՂԻՂ. ՁՊՎ-ից ազատ արձակված Հովհաննես Ավետիսյանը ներկայացնում է իր դեմ իրականացրած ապօրինությունները
Երկու օր առաջ ձերբակալված կառավարման մասնագետ Հովհաննես Ավետիսյանն ու փաստաբան Արսեն Բաբայանը ներկայացնում են Ավետիսյանի դեմ իրականացրած...
Աղբյուր` Panorama.am
11:15
Սկանդալ «Ну-ка, все вместе»-ի տաղավարում՝ հանուն Արփի Աբգարյանի
«Ну ка все вместе» նախագծի հատուկ թողարկման ժամանակ սկանդալային իրավիճակ է ստեղծվել։ Մասնակիցները կատարել են հայտնի կոմպոզիտոր և...
Աղբյուր` Panorama.am
10:41
Ցեղասպանության ժխտումը հղի է նոր ողբերգություններով. Տիգրան Աբրահամյան
«Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հարցը Հայաստանի ու հայ ժողովրդի համար ոչ միայն պատմական արդարության վերականգնման, այլ կոնկրետ...
Աղբյուր` Panorama.am
10:27
Հաջորդ օրվա հաջողակ տղամարդը. Աննա Հակոբյանը հանդիպել է Դավիթ Երեմյանի հետ
Նիկոլ Փաշինյանի կինը՝ Աննա Հակոբյանը հաջողակ տղամարդկանց հետ ընթրելու hաջորդ օրը հանդիպել է մեկ այլ գործարարի՝ Դավիթ Երեմյանի, որի գործերը...
Աղբյուր` Panorama.am
10:16
Իսպանիայում զոհերի թիվը հնարավոր է հասնի 500-ի
Իսպանիայում ուժեղ ջրհեղեղների հետևանքով զոհերի թիվը հնարավոր է հասնի 500-ի։ Ասյ մասին  գրում  է «Ռիա Նովոստի»...
Աղբյուր` Panorama.am
09:53
«Փաստ». Հայաստանը պատրաստ չէ համընդհանուր հայտարարագրման համակարգին. Որքան հայտարարագիր են ներկայացվել
«Փաստ» թերթը գրում է. «Ինչպես հայտնի է, 2025 թվականի հունվարի 1-ից Հայաստանում եկամուտների հայտարարագիր են ներկայացնելու...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

Հովհաննես Ավետիսյան. Ոստիկանությունը գտնվում է պատանդի կարգավիճակում
12:04 02/11/2024

Հովհաննես Ավետիսյան. Ոստիկանությունը գտնվում է պատանդի կարգավիճակում

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}