Ձեր վստահելի աղբյուրը

1994 թվականից սկսած` ամեն տարի մայիսի 3-ին, նշվում է Մամուլի ազատության համաշխարհային օր։ Տվյալ որոշումը ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր համաժողովի աշխատանքի արդյունք էր, որը 1991 թ. «Աշխարհում մամուլի ազատության ապահովման աջակցման» բանաձևով ճանաչեց, որ ազատ, անկախ և բազմակարծություն ապահովող մամուլը ցանկացած ժողովրդավարական հասարակության անհրաժեշտ բաղկացուցիչն է:

Panorama.am-ը Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեի նախագահ Աշոտ Մելիքյանի հետ զրուցել է Հայաստանում մամուլի, խոսքի ազատության ոլորտում առկա խնդիրների, հիմնական մտահոգությունների մասին։

Աշոտ Մելիքյան-Այսօրվա օրը շատ կարևոր է հենց խնդիրների մասին խոսելու համար։ Այս տարի կարգախոսը հետևյալն է՝ «Արտահայտման ազատությունը որպես մարդու այլ իրավունքների շարժիչ ուժ»։ Այսինքն, առանց արտահայտման ազատության հնարավոր չէ ապահովել մարդու մյուս իրավունքները, նույն հավաքների ազատությունը և այլն։

Իհարկե, տարբեր միջազգային կազմակերպություններ հետհեղափոխական շրջանում Հայաստանում առաջընթաց են արձանագրում, բայց դրա հետ միասին կան լուրջ խնդիրներ։

Մասնավորապես, իմ ամենամեծ մտահոգությունն այն է, որ, փաստորեն, սրվում է լրատվամիջոցների ճնշող մեծամասնության բևեռվածությունը, նրանց մեծ մասը սպասարկում է տարբեր քաղաքական շահեր՝ հետին պլան մղելով հանրային շահը, կամ լրատվամիջոցները շատ յուրովի են հասկանում հանրային շահը։ Դա հենց բևեռվածության արդյունք է։ Միջազգային կազմակերպությունները դրա վրա ուշադրություն են հրավիրում, միշտ կոչ են անում իշխանություններին քայլեր ձեռնարկել հաղթահարելու այդ անհանդուրժողականությունը, թշնամանքը և այլն։

Բայց քանի որ մեզանում լրատվամիջոցների ճնշող մեծամասնությունը դարձել է քաղաքական համակարգի մի մաս, քաղաքական պայքարն այդ ուժերն իրականացնում են լրատվամիջոցներով, ապա առայժմ շատ դժվար է պատկերացնել, թե ինչպես պետք է դա հաղթահարվի։

Բացի այդ, իհարկե, խնդիրներից մեկը մնում է տարատեսակ ճնշումների ավելացումը լրատվամիջոցերի, լրագրողների վրա։ Մեր առաջին եռամսյակային զեկույցի համաձայն, ճիշտ է, ֆիզիկական բռնության դեպքեր չեն գրանցվել, բայց տարատեսակ ճնշումների թիվն ավելացել է։

Ավելացել են նաև տեղեկություններ ստանալու և տարածելու իրավունքի խախտումները։ Դա հասկանալի է, որովհետև առանց այն էլ անզեն աչքով երևում է, թե որքան է բարդացել պետական ատյաններից պաշտոնական տեղեկություններ ստանալը։ Մենք լրագրողներին խնդրում ենք մեզ ուղարկեն պետական մարմիններ իրենց ուղարկած հարցումն ու պետական մարմնի պատասխանը։ Տեսնում ենք, որ եթե մերժում է եղել՝ անհիմն է, եթե պատասխանը լղոզված է՝ արձանագրում ենք, որ խուսափել են, ըստ էության, հարցերին պատասխանելուց։

Panorama.am- Ի՞նչ է պատճառել, որ խուսափում են պատասխանել կամ լղոզված պատասխան են տալիս։

Աշոտ Մելիքյան-Պատճառն այն է, որ հետհեղափոխական շրջանում պետական մարմիններ գնացել են բազմաթիվ նոր կադրեր, որոնք լրատվամիջոցների հետ աշխատելու բավականաչափ գիտելիքներ և  փորձ չունեն։ Հաճախ ոչ թե օրենքով են առաջնորդվում, այլ՝ կամ իրենց պատկերացումներով կամ իրենց ղեկավարների պատկերացումներով։ Հասարակայնության հետ կապերի վարչությունները ոչ թե տեղեկություն տվող ստորաբաժանում են, ավելի շատ տեղեկություն թաքցնող։ Ամեն ինչ անում են գերատեսչության համար ոչ ձեռնտու տեղեկատվությունը չհասնի հանրությանը։ Դա շատ վատ և արատավոր գործելաոճ է։

Տարբեր եռամսյակներ համեմատելով՝ բացասական միտում է նկատվում։

Panorama.am- Հիմա հաճախ ենք լսում նաև լրատվամիջոցների դեմ դատական հայցեր ներկայացնելու դեպքերի մասին։

Աշոտ Մելիքյան-Ի տարբերություն 2021 թվականին, 2022 թվականին 2 անգամ պակասել են դատական հայցերի քանակը. 2022 թվականին 32 հայց է եղել, իսկ 2021 թվականին՝ 60-ից ավելի։ Այնուամենայնիվ, 2022 թվականի գրանցված հայցերն էլի շատ են։

Հիշում ենք՝ 2010 թվականին ապաքրեականացվեց վիրավորանքն ու զրպարտությունը, այն ժամանակ եթե տարեկան 27-28 գործ էր լինում, ասում էինք՝ այս ինչ շատ է, միջազգային կառույցների հետ ահազանգում էինք դրա մասին։

Ցավոք, չեն օգտագործվում տեղեկատվական վեճերի արտադատական մեխանիզմները, այդ մարդիկ, որպես կանոն, չեն դիմում լրատվամիջոցին և չեն պահանջում հերքում կամ պատասխանի իրավունք, անպայման ուզում են դրամական փոխհատուցում լինի, ինչն արդեն ճնշման դրսևորում է։

Չեն դիմում կամ շատ քիչ են դիմում ԶԼՄ-ների ինքնակարգավորման դիտորդ մարմնին։ Կան մեխանիզմներ, բայց, ցավոք, և իշխանավորները, և ընդդիմադիր գործիչները գերադասում են դիմել դատարաններ, տարիներով քաշքշուկների ենթարկվելով ծանր գործընթացի մեջ մտնել։

Panorama.am- Մեկ օրում «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը 4 ԶԼՄ-ի ու  «Իրավաբանների հայկական ասոցացիա» հասարակական կազմակերպության դեմ հայցադիմում է ներկայացրել դատարան՝ զրպարտություն հանդիսացող փաստացի տվյալները հերքելու և փոխհատուցում վճարելու պահանջով: Արդյո՞ք այդպես վախեցնում են լրատվամիջոցներին։

Աշոտ Մելիքյան-Կարծում եմ՝ դա ճնշման փորձ է լրատվամիջոցի նկատմամբ, որն առանձին դեպքերում հաջողում է, երբ դատարանն այնպիսի վճիռ է կայացնում, որը բավարարում է նաև դրամական փոխհատուցման պահանջը, բացի հերքում հրապարակելուց։ Բայց ասեմ, որ սա քրոնիկական հիվանդություն է, բնորոշ էր նախորդ տասնամյակներին էլ։ Այն, որ իշխանություններն այդպիսի հայցերով որոշակի ճնշում են ուզում գործադրել, դա մեզանում հին հիվանդություն է։

Panorama.am-Արդյունքի հասնո՞ւմ են։

Աշոտ Մելիքյան- Չէի ասի, որ ինչ-որ լուրջ արդյունքի են հասել առաջ և հիմա։ Դատարանները, մեծամասամբ, գոնե այդքանը հասկացել են, 1-2 միլիոն դրամական փոխհատուցման պահանջ է ներկայացվում, բավարավում են լավագույն դեպքում 100-200 հազար դրամը։ Մոնիտորինգը ցույց է տալիս, դատարանները շատ հազվադեպ գործեր են բավարարում։

Panorama.am-Շնորհակալություն հարցերին պատասխանելու համար։