Ձեր վստահելի աղբյուրը

Օրերս «Նեմեսիս» գործողության հերոսների հիշատակը հավերժացնող հուշարձանի բացման փաստը մեծ արձագանք ստացավ Թուրքիայի քաղաքական վերնախավում՝ դառնալով Հայաստանի համար այդ երկրի օդային սահմանի փակման պատճառ, իսկ ՀՀ ԱԺ-ում Նիկոլ Փաշինյանը այդ հուշարձանի տեղադրմանը անդրադարձավ հետպատերազմյան Հայաստանում «դավաճան-ոչ դավաճան» որակավորումների համատեքստում: Հուշարձանի խորհրդի և վերոնշյալ դեպքերի վերաբրեյալ մեկնաբանությունների համար Panorama.am-ը դիմեց հուշակոթողի կառուցման նախաձեռնողներից՝ «Նեմեսիս» գործողության մասնակիցներ Արտաշես Գևորգյանի և Արամ Երկանյանի ժառանգներից մեկին՝ Արտյոմ Երկանյանին:

Panorama.am-Ե՞րբ էր հղացել «Նեմեսիս» գործողության հերոսների հիշատակը հավերժացնող հուշարձանի կառուցման  գաղափարը:

Ա. Երկանյան-«Ես և Արտաշես Գևորգյանի թոռը՝ երկու ժառանգներով ենք եղել հուշարձանի տեղադրման նախաձեռնողները: Դեռևս 12 տարի առաջ էր այդ գաղափաը մեզ մոտ առաջացել: Տևական ժամանակ տարբեր պատճառներով գործին ընթացք չէր տրվում: Դեռևս պատերազմից առաջ մայրաքաղաքի նոր վաչակազմի հետ վերսկսեցինք գործընթացը: Այս անգամ հաջողվեց անցնել հարցի քննարկման տարբեր փուլերով  և ԱԳՆ-ն իր դրական եզրակացությունը տվեց:

Ընդգծենք, որ սա մասնավոր նախաձեռնություն է, պետությունը որևէ առնչություն չի ունեցել, նաև որևէ կուսակցություն առնչություն չի ունեցել կառուցմանը, պարզապես ընթացակարգը ենթադրում էր, որ նման հարցերում չպետք է լինի բացասական եզրակացություն պրոֆիլային գերատեսչություններից: ԱԳՆ-ը բացասական եզրակացություն չի ունեցել, Երևանի ավագանու բոլոր երեք խմբակցությունները դրական եզրակացություն են տվել, որոշումն ընդունվել է միաձայն:

Չի եղել նաև որևէ պետական ֆինանսավորում, մենք ինքներս ենք հայթայթել միջոցները և մասնավոր ներդրողը մեկ անձ է՝ Վահե Պետրոսյանը, որը ոչ խոշոր գործարար է և որի համար հուշարձանի կառուցման համար տրամադրած գումարը, այսպես ասած, գրպանի փող չէր և մեծ քայլ էր այդ միջոցների տրամադրումը: Ճարտարապետը Տիգրան Բարսեղյանն է, մեզ օգնել է նաև Երևանի նախկին գլխավոր ճարտարապետ Արթուր Մեսչյանը: Այս երկու տարվա ընթացքում այդ հարցում մեզ հետ է եղել նաև քաղաքապետի խորհրդական Կամոն Արեյան»:

Panorama.am-ԱԺ-ում կառավարության հետ վերջին հարցուպատասխանի ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը  հայտարարեց, որ այդ նախաձեռնությունը եղել են 2020-ի դեկտեմբերից 2021-ի ապրիլի շրջանում։ Ի՞նչ կասեք այդ մասին, ինչո՞ւ է այդ ժամկետը հիշատակվում:

Ա. Երկանյան-Դա այն է, ինչից, երևի, ինքն է տեղյակ, բայց ես ասացի, որ մենք հուշարձանի տեղադրման գործընթացը սկսել ենք 12 տարի առաջ: Ես չգիտեմ, թե իրեն զեկուցել  կամ թույլտվություն հարցրե՞լ են,  քանի որ այն պետության գործառույթը չէ, այլ՝ մունիցիպալ կառույցի: Բայց չգիտեմ, թե ինչպես է ընդունված, միգուցե, բանավոր ինքը տեղյակ եղել է: Չգիտեմ և այն ինձ քիչ է հետաքրքրում՝ այդ իմաստով»:

Panorama.am-Թուրքիայի ԱԳ նախարար Չավուշօղլուն՝ Հայաստանի համար այդ երկրի օդային տարածքի փակելը կապեց հուշարձանի բացման հետ: Այն փաստացի նշանակում է, որ Հայոց ցեղասպանության կազմակերպիչներին հերոսացնելը դարձել է այդ պետության պետական քաղաքականության, այս դեպքում՝ արտաքին քաղաքականության սկզբունքներից մեկը: Ո՞րն է թուրքական նման աղմուկի պատճառների ձեր մեկնաբանությունը:

Ա. Երկանյան-Ես չեմ կարծում, որ սա Թուրքիայի համար մեծ խնդիր է, պարզապես մեծ խնդիր  դարձնելը միշտ շահեկան է բանակցային գործընթացում՝ հակառակ կողմի համար խնդիրներ ստեղծելու, նրա վրա ճնշումներ գործադրելու համար: Այդ իմաստով, ես կարծում եմ, որ հուշարձանն ավելի շատ պատրվակ էր, քան պատճառ՝ հաշվի առնելով այն, որ հենց այդ օրերին Վաշինգտոնում բանակցություններ էին ընթանում, որոնց անուղղակի ձևով, որքան հասկանում եմ, նաև հայ-թուրքական հաշտեցման հարցն էր շոշափվում: Բացի այդ, շուտով Թուրքիայում նախագահական, խորհրդարանական ընտրություններ են և ազգայնական հռետորաբանությունը սովորբար արդյունավետ է լինում,  Թուրքիայում ընտրողն այն սիրում է: Ինձ թվում է, որ եթե այս երկու գործոնը չլիներ, գուցե և այդպիսի մեծ աղմուկ չբարձրանար:

Panorama.am-ԱԺ-ում Նիկոլ Փաշինյանը հուշարձանի հարցին ադրադառնալիս այն տարավ «դավաճան-ոչ դավաճան» խոսույթի տիրույթ՝ ասելով. «Երբ այդ թեման սեղանից սեղան գնացել է, բոլորը մտածել են այս դավաճանության ընդհանուր տրամաբանության մեջ, բա որ մենք չհամաձայնվենք, մեզ կասեն՝ դուք դավաճան եք։ Եվ մենք բոլորս, ըստ էության, առաջնորդվում ենք մի տրամաբանությամբ՝ այնպես անենք, որ մեզ հանկարծ չասեն, որ մենք դավաճան ենք, բայց իրականում մենք անընդհատ մեր երկրի պետական և ազգային շահերը դավաճանում ենք»: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

Ա. Երկանյան-Ես չեմ ուզում մեկնաբանել այդ հարցը: Ինձ համար կարևոր է, որ այդ արձանը կա և իր դերը կատարում է: Ես ասել  էի, որ եթե Հայաստանում ինչ-որ մեկը գտնվի, ով ասի, թե պետք է կատարենք Չավուշօղլուի նախապայմանը, այսինքը՝ խոսենք արձանն ապամոնտաժելու մասին, այն կլինի դավաճանություն: Ապամոնտաժելու մասին ոչ մեկը չի համարձակվել ձայն հանել: Եթե նման բան լինի՝ ապամոնտաժման մասին խոսք, այ այդ դեպքում ես էլ կխոսեմ և շատ-շատերը կխոսեն, բայց դրա մասին, բարեբախտաբար և հուսով եմ, ոչ մեկը չի խոսի:

Panorama.am-Ձեր կարծիքով , որն է 44-օրյա պատերազմից հետո «Նեմեսիս» գործողության մասնակիցների հիշատակն հավերժացնող Արձանի խորհուրդը:

Ա. Երկանյան: Ճիշտն ասած, ես ուրախ եմ, որ այդպիսի աղմուկ բարձրացավ Թուրքիայի կողմից, որովհետև այն մեզ օգնեց մարդկանց ուշադրությունն ուղղել այդ հուշարձանի խորհրդի վրա և հերթական անգամ ապացուցել, որ տնտեսական ինչ-որ մանր բոնուսների համար մենք պատրաստ չենք հրաժարվել մեր արժանապատվությունից: Սա մեր հերթական թեստն է լինելու՝ արդյոք մենք իսկապես արժանապատիվ ենք լինելու, այս թեստը կհանձնե՞նք, թե՞ չե: Ես վստահ եմ, որ կհանձնենք և արժանապատիվ դուրս կգանք կոնկրետ այս  վիճակից: Խորհուրդը՝ արժանապատվությունն էր, ցույց տալ, որ եթե մենք օբյեկտիվորեն ավելի թույլ ենք և պատերազմում պարտվում ենք սպառազինությամբ ավելի հզոր թշնամուն, էդ չի նշանակում, որ մենք չունենք արժանապատվություն և չենք կարող մեզ արժանապատիվ դրսևորել մնացած բոլոր հարցերում: Կան օբյեկտիվ հանգամանքներ, որոնք մեզանից չեն կախված, բայց նաև այսպիսի դեպքերում է երևում, թե մենք  մեզանից ինչ-որ բան ներկայացնո՞ւմ ենք, թե՞ ոչ: Այս մարտահրավերին մենք պետք է միասին, համախմբվելով ճիշտ պատասխան տանք:

Panorama.am-ի կողմից ավելացնենք, որ Թուրքիայում «ահաբեկիչներ» են անվանում այն անհատներին, որոնք ի կատար են ածել հենց օսմանյան կայսրության օրվա իշխանությունների կողմից կայացրած օրինական դատական վճիռը: Այն կայացվել էր այդ պահի դրությամբ երկրի ստեղծած օրինական զինվորական տրիբունալը:

Հիշեցնենք, թե «Նեմեսիս» գործողության որ մասնակիցների ժառանգներն են նախաձեռնել հուշարձանի կառուցումը: 1922թ. ապրիլի 17-ին Արշավիր Շիրակյանն ու Արամ Երկանյանը Բեռլինում սպանեցին Ջեմալ Ազմիին, որը հրամայել էր ծովում խեղդել 15 000 հայ երեխաների, ինչպես նաև՝ Բեհաեդդին Շաքիրին:

1922թ. հուլիսի 22-ին Պետրոս Տեր-Պողոսյանը և Արտաշես Գևորգյանը Թիֆլիսում սպանեցին Թուրքիայի ռազմածովային ուժերի նախկին նախարար Ջեմալ փաշային: