Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մեր օրերում տարածված երևույթ է երեխաների քնի խանգարումը։ Շատ դեպքերում ծնողների համար անհասկանալի են պատճառները ՝ ինչո՞ւ է երեխան ուշ քնում , ինչո՞ւ է արթնանում գիշերը  կամ ինչի՞ հետ է կապված հաճախակի վատ երազներ տեսնելը, որոնք խանգարում են երեխայի բնականոն քնին։ Panorama.am-ը զրուցել է երեխաների քնի վարքային խանգարումների մասնագետ Լիլիթ Պիպոյանի հետ, որը հանգամանալից ներկայացրել է մտահոգող հարցերի պատասխանները։ Հարց ու պատասխանը ներկայացնում ենք ստորև․

-Ո՞ր տարիքից սկսած երեխան պետք է գիշերը հանգիստ քուն ունենա կամ չաթնանա։ Ո՞ր դեպքում է դա նորմալ համարվում, ո՞ր դեպքում՝ ոչ։

- Այս հարցը  բավականին շատ է հուզում մայրիկներին։ Բոլոր մարդիկ քնի ընթացքում ունենում են բնական միկրոարթնացումներ, երբ ուղեղը համոզվում է, որ քնի մեկնարկային պայմանները պահպանված են և շուրջն ամեն բան անվտանգ է նորից հետ ենք քնում ՝ հիմնականում չհիշելով այդ արթնացումների մասին։ Իսկ եթե պայմանի փոփոխություն է տեղի ունենում, մենք արթնանում են։ Նույնը նաև երեխաների պարագայում է։ Երբ երեխան  ինքն իրեն չի կարողանում վերականգնել քնի մեկնարկային պայմանը, ապա իրեն անհրաժեշտ է լինում մեծահասակի օգնությունը, որպեսզի կարողանա նորից քնել։ Եթե երեխան տևական ժամանակ  անհանգիստ է քնում , պետք չէ սպասել, որ այն ինքն իրեն կարգավորվի։ Տարիքին զուգընթաց քունը որոշակի փոփոխման ենթարկվում է, սակայն յուրաքանչյուր երեխա անահատականություն է և միևնույն պրիզմայով դիտարկել չի ստացվի։ Օրինակ՝ երբ ասում են  հարևանի երեխան, բարեկամի երեխան արդեն 2 տարեկանից սկսած ամբողջ գիշեր քնում է, իմ երեխան էլ այդպես կլինի։ Դա բնավ այդպես չէ։ Եթե երեխայի քնի հետ կապված կան խնդիրներ և Ձեր կյանքի որակը տուժում է դրանից, երբեք պետք չէ սպասել, հնարավոր է Ձեր սպասած քնի բարելավումը շատ երկար տևել, ընդհուպ՝ մինչև տարիներ։

- Մեր օրերում որո՞նք են երեխաների քնի խանգարման ամենից տարածված պատճառները։

- Քնի խանգարումներից ամենատարածվածը՝ վարքային խանգարումներն են, մոտավորապես 80% դեպքերում և ավելի։ Իմ բնորոշմամբ՝ վարքային խանգարումներն առողջ  երեխաների շրջանում, երեխայի խառնվածքի, քնի արտաքին պայմանների և երեխային խնամողների կողմից երեխայի վարքի ի պատասխան այն գործողությունների ամբողջականությունն է, որի հետևանքով երեխայի մոտ ձևավորվում և արմատավորվում է որոշակի վարքային սովորություն։ Հետաքրքրական է, երբ այս խնդրով ծնողները դիմում են մանկաբույժերի, նյարդաբանների, անցնում են  տարբեր հետազոտություններ,պատասխանը լինում է հետևյալը՝ Ձեր երեխան առողջ է, բայց փոքրիկը շարունակում է վատ քնել և սա, իհարկե, ազդում է ծնողների կյանքի որակի վրա։ Երբ դիմում են քնի խանարումների մասնագետին և այդ խնդիրը որոշակի ժամանակ անց վարքային միջամտությամբ հեշտությամբ շտկվում է, ծնողները հաճախ զարմանում են՝ ասելով, որ այսքան տարիներ կարծել ենք ՝մեր երեխան առողջական խնդիրներ ունի, մեր երեխայի հետ մի բան այն չէ,  բայց այս խնդիրը կարողացանք վարքային միջամտությամբ, առանց դեղորայքի կիրառմամբ, հեշտորեն շտկել։

- Իսկ էկրանների (սմարթֆոններ, գաջեթներ, հեռուստացույց) օգտագործումը որքանո՞վ է անդրադառնում երեխայի բնականոն քնին։

-Սարքերից եկող կապույտ լույսը խիստ բացասաբար է ազդում քնի հորմոնի՝ մելատոնինի արտազատման վրա։ Քնից առաջ էկրանների չարաշահումը բերում է ուղեղի անբնական աշխուժացման՝ փոփոխելով մեր բնական կենսաբանական ժամացույցը։ Այդ պատճառով շատ կարևոր է քնից ամենաքիչը մեկ, իսկ ցանկալի է երկու ժամ առաջ բացառել բոլոր տեսակի էկրանները։ Նույնիսկ, եթե ֆոնային միացված հեռուստացուցը Ձեզ թվում է,թե երեխան չի  դիտում, այն նույնպես իր անդրադարձն է ունենում երեխայի քնի և նյարդային համակարգի վրա։ Իմ պրակտիկայում եղել են դեպքեր, երբ երեխաները խիստ կախվածություն են ունեցել էկրաններից, որոնց պատճառով սարսափելի տուժել է քունը։ Մասնավորապես՝ գիշերային քնի մեկնարկը սկսել է լուսադեմին, ժամը՝ 4-ին, 5-ին, բազմաթիվ արթնացումներով և այդ արթնացումների ժամանակ նույնպես էկրանների կիրառմամբ, ինչի հետևանքով տուժել է երեխայի վարքը կոգնիտիվ (ճանաչողական) գործառույթները և իհարկե երեխայի առողջությունը։

-Ինչո՞ւ են երեխաները քնի մեջ վատ երազներ տեսնում, եթե դա հաճախ է տեղի ունենում, ապա ի՞նչ վտանգներ է պարունակում։

- Նախ անհրաժեշտ է տարբերակել՝ արդյո՞ք դրանք վատ երազներ են, թե՞ մեկ այլ բան է տեղի ունենում։  Հաճախ ծնողներն ինձ դիմում են՝ կարծելով, որ դրանք վատ երազներ են։ Օրինակ, երբ երեխան քնի առաջին  հատվածում սկսում է բարձր ճչալ, գոռալ, վախ է նկատվում երեխայի դեմքին, երեխային անհնար է լինում հանգստացնել, երեխան չի հիշում, թե ինչ է տեղի ունեցել իր հետ, սա այլ խնդիր է։ Ինչ վերաբերում է երազներին, ապա երեխաներն այն սովորաբար տեսնում են քնի երկրորդ կեսին՝ մոտավորապես լուսադեմին։ Երեխան հիշում է, թե ինչ է տեղի ունեցել և հնարավոր է լինում հանգստացնել։ Պատճառը կարող է լինել քնի ժամի հաճախակի փոփոխությունները, էկրանների օգտագործումը  և այն ամենն ինչ տեղի է ունենում օրվա ընթացքում իր անդրադարձն է գտնում երազների փուլում, Որպես օրինակ կարող եմ նշել մուլտֆիլմից, հեքիաթից, որևէ խաղալիքից տպավորությունը։ Շատ կարևոր է, որ ծնողները լինեն հետևողական, մեզ կարող է թվալ, որ ինչ-որ մուլտֆիլմը շատ բարի է, զվարճալի սյուժե ունի, բայց իրականում  երեխան դրանից կարող է տպավորվի և վախենա։ Պատճառները կարող են լինել հուզական և սոցիալական ասպեկտները՝ ներընտանեկան, դպրոցական կյանքում  և այլ խնդիրներ։ Շարունակ վատ երազներ տեսնելը երեխաների մոտ կարող է բերել սթրեսի և տագնապայնության բարձրացմանը, որն էլ իր հերթին բացասաբար է ազդում հենց քնելու վրա։ Սուր դեպքերում ցանկալի է դիմել մանկական հոգեբանի։

- Ինչպե՞ս կարգավորել երեխայի քունը։

-Եթե խնդիրը վարքային է, ապա անհրաժեշտ է փոփոխությունների նախաձեռնությունը վերցնել մեր ձեռքը։ Այսինքն՝ երեխան ինքն իրեն չի կարող որոշել, որ գիշերներն այլևս չի անհանգստացնելու։ Եթե մենք ցանկանում ենք երեխայի սովորությունները փոխել, հնարավոր չէ  դա անել միանգամից։ Անհրաժեշտ է կենտրոնանալ այն ամենի վրա, որը մեր վերահսկողության տակ է՝ փոխել քնի միջավայրն ու փոփոխել մեր վարքը, այսինքն՝ մեր արձագանքն՝ ի պատասխան երեխայի վարքի, քանի որ միայն այդպես կարող ենք ազդել երեխայի սովորությունների փոփոխման վրա։ Կարևոր է նաև գրագետ նախապատրաստվել քնին՝ պահպանելով քնի հիգիենան, ցանկալի է նաև պահել քնի օրագիր,նաև ունենալ  առողջ հուզական կապ երեխայի հետ։ Քնի բարելավման ուղղությամբ աշխատելիս շատ կարևոր է լինել հետևողական, հաստատակամ, համակարգված, համբերատար և հանգիստ, որոնք ես անվանում եմ  5  «հ»-երի սկզբունք, քանի որ բոլոր բառերը «հ» տառով են սկսվում։

-Ի՞նչ կարևոր 5 խորհուրդ կտաք ծնողներին։

 - 1․ Ճանաչել երեխային, որը շատ կարևոր է

    2․ Լինել այն ծնողը, որը ցանկանում եք լինել և ոչ այն մեկը, որը մեզանից ակնկալում են, որ պետք է լինենք։

    3․Կարևորենք քունը։ Մեր հասարակությունը սնունդն է կարևորում, հագուստը, բայց քունն այդքան էլ կարևորված չէ։ Մայրիկներն ասում են՝  հայրիկն ուշ է գալիս տուն,  բա չխաղա երեխաների հետ, կամ քնի ժամին տարբեր խմբակների են տանում, դրանք կարելի է կազմակերպել այդ ամենը, բայց ոչ երեխայի քնի և հանգստի ժամին։

   4․ Չընկնել մյուս ծայրահեղության մեջ և երեխային չփորձել «տեղավորել» աղյուսակային նորմերի մեջ, որվհետև այն ընկճախտի պատճառ է դառնում։ Կան ծնողներ, որ անընդհատ մտածում են՝ երեխան քիչ քնեց, բավարար չքնեց, մի բան այն չէ, փաստորեն ես վատ ծնող եմ․․․ վերջ՝ ընկճախտը պատրաստ է։

   5․Եվ կարևոր է, որ ինքներդ լսեք Ձեր ներքին ձայնը։

Լուսանկարում՝ երեխաների քնի վարքային խանգարումների մասնագետ Լիլիթ Պիպոյան