Ռազմական գործողությունները սկսելու օրը որևիցե մեկին հայտնի չի եղել. Դավիթ Տոնոյան
«Այո, սպառնալի իրավիճակի վերաբերյալ տեղյակ եմ եղել»,- այսօր 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող ԱԺ քննիչ հանձնաժողովում հայտարարեց ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Դավիթ Տոնոյանը՝ պատասխանելով հարցին, թե նախապես տեղյակ եղե՞լ է 2020 թվականի սեպտեմբերին սպասվող մարտական գործողությունների մասին։
«Տեղյակ եմ եղել` հաշվի առնելով իմ փորձն ու վերլուծելով ստացվող պաշտոնական տեղեկատվությունը։ Իրավիճակը գնահատվում էր սպառնալի, բայց ռազմական գործողությունների սկսելու օրը որևիցե մեկին հայտնի չի եղել»,- ընդգծեց Դավիթ Տոնոյանը։
Հարցին, թե ինչ միջոցառումներ է ձեռնարկել պատերազմը կանխելու համար՝ պաշտպանության նախկին նախարարն ասաց, որ ի պաշտոնե իր լիազորությունների շրջանակում էր պաշտպանական քաղաքականության իրականացումը, որը ձևակերպված է մի քանի փաստաթղթերով։
«Իմ պաշտոնավարման ընթացքում ընդունված կառավարության երկու որոշումներն են 2018-ին և 2019-ին: Ընդ որում 2018-ի որոշումը կարելի է կոալիցիոն կառավարության ծրագիր կոչել, իսկ 2019-ի կառավարության ծրագիրն ունի նաև միջոցառումների ցանկ, որը կարող եմ ներկայացնել»,- ասաց նա։
Դավիթ Տոնոյանը որոշ մեջբերումներ արեց այդ որոշումներից, որոնք վերաբերում են պաշտպանության նախարարությանը․ «Այն է՝ զսպման ուժերի և միջոցների զարգացում, զորքերի մարտական կարողությունների բարձրացում։ Այն նաև ներառում է՝ ավելացնել հրթիռային զորքերի, հրետանու կրակային և հարվածային հնարավորությունները, ԶՈւ-ն համալրել բազմագործուն ավիացիոն համալիրներով: Դա այն ՍՈւ 30-ների մասին է, որի վերաբերյալ անընդհատ հարցեր են առաջանում։ Ինչպես նաև բարձրացնել օդային հարձակման միջոցների պաշտպանվածության մակարդակը և կատարելագործել վաղ հայտնաբերման համակարգը»։
Նա նաև նշեց, որ գոյություն ունի սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի զարգացման ծրագիր, ԶՈւ զարգացման ծրագիր, մշակվող, վերամշակվող անընդհատ թարմացվող ԶՈւ կիրառման պլանը, և դրանից բխող փաստաթղթերի մեծ փաթեթ: «Դրանք եղել են իմ՝ որպես պաշտպանության նախարար գործունեության հիմնական ուղղորդիչ փաստաթղթերը, և իմ լիազորությունների շրջանակում ես դա իրականացրել եմ»,- նշեց Տոնոյանը։
Որտեղ է գտնվել Դավիթ Տոնոյանը պատերազմի նախօրեին
Պատասխանելով մեկ այլ հարցի, թե որտեղ է գտնվել 2020 թվականի սեպտեմբերի 25-27–ն ընկած ժամանակահատվածում, երբ է տեղեկացել պատերազմի մասին, Դավիթ Տոնոյանն ասաց, որ 2020 թվականի սեպտեմբերի 25-ին գործուղվել է ՌԴ՝ զորավարժությունների։
«Մինչև սեպտեմբերի 26-ի երեկոյան եղել է ԵՄ և ՆԱՏՕ–ի անդամ երկրներից մեկում` նորից գործուղման` սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի մատակարարումների կազմակերպման նպատակով։ Անհրաժեշտության դեպքում փակ նիստի ընթացքում կարող են առավել մանրամասնել։
Սեպտեմբերի 26-ի երեկոյից մինչև պատերազմի սկիզբը գտնվել եմ օդանավում։ Շարունակում էի իմ գործուղումը դեպի Կենտրոնական Ասիայի երկրներից մեկը, որտեղից պետք է միանային մարդիկ բանակցություններին մասնակցելու համար, ընդ որում` ՀԱՊԿ անդամ երկրի, որտեղ պետք է շարունակվեին իմ բանակցությունները սպառազինությունների և ռազմական տեխնիկայի ձեռքբերումների հետ կապված։ Վայրէջքի պահին` սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան, անմիջապես տեղեկացվել եմ ԳՇ պետի կողմից պատերազմի մասին։ Դրանից հետո խոսել եմ նաև վարչապետի հետ։
Հաշվի առնելով կորոնավիրուսային իրավիճակով պայմանավորված թռիչքային սահմանափակումները` կարողացել եմ 2-3 ժամ հետո «ինքնաթիռ հայթայթել», որ կարողանամ վերադառնալ Հայաստան։ Վերադարձել եմ Վրաստանով, սեպտեմբերի 28-ի առավոտյան` ժամը 4-ին։ Արդեն Երևանում, դրանից հետո վարչապետից թույլտվություն եմ ստացել մեկնելու մարտական գործողությունների իրականացման վայր»,- նշեց նա։
ԶՈւ-ն պատրաստ էր իրենից 2-3 անգամ գերազանցող ուժի դիմակայելու
Հարցին, թե պաշտոնի նշանակվելուց ի՞նչ վիճակում է ընդունել ՊՆ-ն և Զինված ուժերը, ինքանո՞վ էր բանակը պատրաստ հնարավոր պատերազմի ժամանակ դիմակայելուն, Տավիթ Տոնոյանն ասաց, թե «իրեն վերաբերելի մասով ԶՈւ վիճակը գնահատվում էր բավարար»։
«Հայաստանի Հանրապետության դեմ ուղղված և Արցախի Հանրապետության ժողովրդի անվտանգության ապահովման առումով, իսկ այդ խնդիրը դրված էր նաև ԶՈւ-ի վրա, ԶՈւ-ն պատրաստ էր իրենից 2-3 անգամ գերազանցող ուժի դիմակայելու՝ հաշվի առնելով պատրաստությունը, աշխարհագրությունը, և այն բնագծերը, որտեղ որ մեր ԶՈւ-ն գտնվում էր։ Դա իմ գնահատականը չէ, դա հաշվարկված, փաստարկված տեղեկատվություն է»,- հայտարարեց նա։
ՔՊ-ական պատգամավոր Վահագն Ալեքսանյանի դիտարկմանը, թե արդյոք ուժերի հարաբերակցությունը մեկը երկուսի կամ մեկը երեքի էր պատերազմի սկզբին, հատկապես բաց աղբյուրներում նշվում է, օրինակ, որ «Սմերչ» կայանքների հարաբերակցությունը, որոնք 6-ը ընդդեմ 40-ի էին, Տոնոյանը պատասխանեց․ «Ես պատասխանեցի վիճակի վերաբերյալ, մեր պատրաստականության մասին, ես չեմ ասում, թե ինչպիսին է եղել իրական վիճակը։
Իսկ կործանիչների կամ ԶՈւ ռազմօդուժի առումով հարաբերակցությունը եղել է զրո Հայաստանի Հանրապետության կողմից։ Մենք կործանիչ հակաօդային պաշտպանության ավիացիա ընդհանրապես չենք ունեցել։ Եվ հիմնվում էինք միայն նախկին Խորհրդային Միության սահմանին սպառնալիքներին՝ ՌԴ հետ համագործակցության և ՌԴ ռազմօդուժի, կործանիչների հագեցվածության, դրանց կիրառման վրա»։
Հրատապ է վարչապետին օժտելու Գերագույն հրամանատարի լիազորություններով նաև խաղաղ պայմաններում
44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողովի նիստում Դավիթ Տոնոյանը նաև ասաց, որ խաղաղ պայմաններում կառավարման համակարգն, իհարկե, ունեցել է թերություններ, որոնք փորձել են շտկել և՛ իրավական, և՛ կազմակերպչական առումով։
«Պաշտպանությանը վերաբերող հարցերն անընդհատ փոփոխության մեջ են, այդ մարմինն անընդհատ մոդեռնիզացվում է։ Իմ գնահատականը եղել է այն, որ կառավարման համակարգը բավարար է, բայց ոչ բավարար՝ այդ աստիճանի և ծավալի ռազմական գործողություններ վարելու առումով։
Կառավարման համակարգի թերություններին բախվեցինք և՛ ես, և՛ ԳՇ-ն, և՛ վարչապետը։ Շտապ փոփոխության անհրաժեշտություն ունի, որոշ փոփոխություններ իրականացվել են, բայց դրանք բավարար չեն։ Ուստի, հրատապ է վարչապետին օժտելու Գերագույն հրամանատարի լիազորություններով նաև խաղաղ պայմաններում»,- ասաց պաշտպանության նախկին նախարարը։
Զորահավաքը կամ բանակի համալրումը պատերազմի ժամանակ չի կասեցվել
Դավիթ Տոնոյանին ուղղված հարցերից մեկն էլ վերաբերում էր զորահավաքին։ Մասնավորապես, անդրադառնալով հարցին, թե խոսակցություն կա՝ պատերազմի 4-րդ օրը դիտավորյալ զորահավաքը կանգնեցվել է, նա հերքեց՝ ասելով, որ նման բան չի եղել։
«Ակնհայտ սուտ է, այդպիսի բան չկա, որ զորահավաքը կամ բանակի համալրումը պատերազմի ժամանակ կասեցվել է։ Համալրումն իրականացվել է պատերազմի ամբողջ ընթացքում, անգամ հետո:
Կարծում եմ՝ այդ շահարկումը կապված է կամավորական ջոկատների ներգրավվման կամ չներգրավման հետ: Պաշտոնական զորահավաքը երբեք չի դադարեցվել, ո՞նց կարող էր նման բան լինել, երբ մեր զինված ուժերը գրեթե կրկնապատկվեցին»,-ասաց Դավիթ Տոնոյանը։
Իմ ռազմադիվանագիտական հմտությունները բավարար չեղան կանգնեցնելու պատերազմը
Պաշտպանության նախկին նախարարը նաև անդրադարձավ պատերազմի ժամանակ իր բացթողումներին։
«Զինված ուժերի խնդիրն է կռվել և հաղթել: Պաշտպանության նախարարության խնդիրն էր՝ ապահովել, որ կռվեն և հաղթեն։ Ընդ որում, ապահովումը ոչ միայն սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի, այլ և՛ ֆինանսական միջոցների, և՛ տեղեկատվական ապահովման, և՛ պաշտպանական քաղաքականության ապահովման առումով էր:
Գտնում եմ՝ իմ ամենամեծ պատասխանատվությունն այն է, որ ես չկարողացա կանգնեցնել այս պատերազմը։ Իմ ռազմադիվանագիտական հմտությունները, իմ գիտելիքները, իմ կապերը բավարար չեղան, որ կանգնեցնեմ, չլինի պատերազմ»,- ասաց Դավիթ Տոնոյանը։
ՍՈւ-երի ձեռք բերման համար ոչ մի լումա չի ծախսվել ՀՀ պետբյուջեից
Քննիչ հանձնաժողովի նիստում Դավիթ Տոնոյանն անդրադառնալով այդ պնդումներին, թե ՍՈՒ-30-ների ձեռքբերումը հիմնավորված չէր,հարց հնչեցրեց՝ այդ ի՞նչ սպառազինություն և ռազմական տեխնիկա պետք է ձեռք բերվեր, եթե ՍՈՒ-30-ների ձեռքբերումը հիմնավորված չէր։
Նրա խոսքով՝ դրանք բազմաֆունկցիոնալ միջոցներ են, ունեն և՛ գրոհային, և՛ կործանիչ գործառույթ։
«Սու-30-ների կործանիչի բաղադրիչի հետ կապված զրոյական վիճակ ունեինք հակառակորդի հետ: Այն հնարավորությունները, որոնք ունեն ՍՈւ-30-ները հեռավորության վրա ճշգրիտ կառավարվող հրթիռներով խոցելու հակառակորդի միջոցները և ենթակառուցվածքները, մենք այդպիսի կարողություններ ընդհանրապես զինված ուժերում չենք ունեցել։
Գտնում եմ, որ ՍՈւ-30-ների ձեռքբերումը նաև ապագայի ձեռքբերում է, և դա բարձրացրեց ԶՈւ մակարդակը: Որևէ ձեռքբերում ՍՌՏ-ի, որը պլանավորվել է, իրականացվել է ժամկետների մեջ»,- ասաց նա։
Պաշտպանության նախկին նախարարի խոսքով՝ 2020 թվականի օգոստոսի 24-ին Մոսկվայում պայմանագիր է կնքվել ՀՀ զինված ուժերի ՍՈՒ-25 ինքնաթիռների արդիականացիման վերաբերյալ, որը պետք է իրականացվեր 3 տարում։
«Այդ մոդեռնիզացումը պետք է լիներ 3 տարվա ընթացքում և ինձ շատ հետաքրքիր է՝ արդյոք հիմա գործընթացն ընթացքո՞ւմ է, թե՞ չէ: 3 տարվա մեջ մենք պետք է ունենայինք առաջընթաց այդ գործընթացում»,- նշեց նա։
Հարցին, թե ինչու պատերազմի ժամանակ ՍՈւ-30-ները մարտական թռիչքներ չիրականացրին` Տոնոյանը նշեց․ «Եթե չեմ սխալվում, նոյեմբերի սկզբին ինձ զեկուցել են, որ ՍՈւ-երն անցել են մարտական հերթապահության, քանի որ որոշակի հրթիռների համալրում իրականացվել է»։
Ի դեպ, նա նաև հայտնեց, որ ՍՈՒ-30-ները ձեռք բերելու համար ոչ մի լումա չի ծախսվել ՀՀ պետբյուջեից, դրանք իրականացվել են օրենքով չարգելված այլ աղբյուրներից, իսկ թե ինչ աղբյուրներից, ըստ նրա, դրա մասին կխոսի դռնփակ նիստին։