Ռազմական գործողությունները սկսելու օրը որևիցե մեկին հայտնի չի եղել. Դավիթ Տոնոյան
«Այո, սպառնալի իրավիճակի վերաբերյալ տեղյակ եմ եղել»,- այսօր 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող ԱԺ քննիչ հանձնաժողովում հայտարարեց ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Դավիթ Տոնոյանը՝ պատասխանելով հարցին, թե նախապես տեղյակ եղե՞լ է 2020 թվականի սեպտեմբերին սպասվող մարտական գործողությունների մասին։
«Տեղյակ եմ եղել` հաշվի առնելով իմ փորձն ու վերլուծելով ստացվող պաշտոնական տեղեկատվությունը։ Իրավիճակը գնահատվում էր սպառնալի, բայց ռազմական գործողությունների սկսելու օրը որևիցե մեկին հայտնի չի եղել»,- ընդգծեց Դավիթ Տոնոյանը։
Հարցին, թե ինչ միջոցառումներ է ձեռնարկել պատերազմը կանխելու համար՝ պաշտպանության նախկին նախարարն ասաց, որ ի պաշտոնե իր լիազորությունների շրջանակում էր պաշտպանական քաղաքականության իրականացումը, որը ձևակերպված է մի քանի փաստաթղթերով։
«Իմ պաշտոնավարման ընթացքում ընդունված կառավարության երկու որոշումներն են 2018-ին և 2019-ին: Ընդ որում 2018-ի որոշումը կարելի է կոալիցիոն կառավարության ծրագիր կոչել, իսկ 2019-ի կառավարության ծրագիրն ունի նաև միջոցառումների ցանկ, որը կարող եմ ներկայացնել»,- ասաց նա։
Դավիթ Տոնոյանը որոշ մեջբերումներ արեց այդ որոշումներից, որոնք վերաբերում են պաշտպանության նախարարությանը․ «Այն է՝ զսպման ուժերի և միջոցների զարգացում, զորքերի մարտական կարողությունների բարձրացում։ Այն նաև ներառում է՝ ավելացնել հրթիռային զորքերի, հրետանու կրակային և հարվածային հնարավորությունները, ԶՈւ-ն համալրել բազմագործուն ավիացիոն համալիրներով: Դա այն ՍՈւ 30-ների մասին է, որի վերաբերյալ անընդհատ հարցեր են առաջանում։ Ինչպես նաև բարձրացնել օդային հարձակման միջոցների պաշտպանվածության մակարդակը և կատարելագործել վաղ հայտնաբերման համակարգը»։
Նա նաև նշեց, որ գոյություն ունի սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի զարգացման ծրագիր, ԶՈւ զարգացման ծրագիր, մշակվող, վերամշակվող անընդհատ թարմացվող ԶՈւ կիրառման պլանը, և դրանից բխող փաստաթղթերի մեծ փաթեթ: «Դրանք եղել են իմ՝ որպես պաշտպանության նախարար գործունեության հիմնական ուղղորդիչ փաստաթղթերը, և իմ լիազորությունների շրջանակում ես դա իրականացրել եմ»,- նշեց Տոնոյանը։
Որտեղ է գտնվել Դավիթ Տոնոյանը պատերազմի նախօրեին
Պատասխանելով մեկ այլ հարցի, թե որտեղ է գտնվել 2020 թվականի սեպտեմբերի 25-27–ն ընկած ժամանակահատվածում, երբ է տեղեկացել պատերազմի մասին, Դավիթ Տոնոյանն ասաց, որ 2020 թվականի սեպտեմբերի 25-ին գործուղվել է ՌԴ՝ զորավարժությունների։
«Մինչև սեպտեմբերի 26-ի երեկոյան եղել է ԵՄ և ՆԱՏՕ–ի անդամ երկրներից մեկում` նորից գործուղման` սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի մատակարարումների կազմակերպման նպատակով։ Անհրաժեշտության դեպքում փակ նիստի ընթացքում կարող են առավել մանրամասնել։
Սեպտեմբերի 26-ի երեկոյից մինչև պատերազմի սկիզբը գտնվել եմ օդանավում։ Շարունակում էի իմ գործուղումը դեպի Կենտրոնական Ասիայի երկրներից մեկը, որտեղից պետք է միանային մարդիկ բանակցություններին մասնակցելու համար, ընդ որում` ՀԱՊԿ անդամ երկրի, որտեղ պետք է շարունակվեին իմ բանակցությունները սպառազինությունների և ռազմական տեխնիկայի ձեռքբերումների հետ կապված։ Վայրէջքի պահին` սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան, անմիջապես տեղեկացվել եմ ԳՇ պետի կողմից պատերազմի մասին։ Դրանից հետո խոսել եմ նաև վարչապետի հետ։
Հաշվի առնելով կորոնավիրուսային իրավիճակով պայմանավորված թռիչքային սահմանափակումները` կարողացել եմ 2-3 ժամ հետո «ինքնաթիռ հայթայթել», որ կարողանամ վերադառնալ Հայաստան։ Վերադարձել եմ Վրաստանով, սեպտեմբերի 28-ի առավոտյան` ժամը 4-ին։ Արդեն Երևանում, դրանից հետո վարչապետից թույլտվություն եմ ստացել մեկնելու մարտական գործողությունների իրականացման վայր»,- նշեց նա։
ԶՈւ-ն պատրաստ էր իրենից 2-3 անգամ գերազանցող ուժի դիմակայելու
Հարցին, թե պաշտոնի նշանակվելուց ի՞նչ վիճակում է ընդունել ՊՆ-ն և Զինված ուժերը, ինքանո՞վ էր բանակը պատրաստ հնարավոր պատերազմի ժամանակ դիմակայելուն, Տավիթ Տոնոյանն ասաց, թե «իրեն վերաբերելի մասով ԶՈւ վիճակը գնահատվում էր բավարար»։
«Հայաստանի Հանրապետության դեմ ուղղված և Արցախի Հանրապետության ժողովրդի անվտանգության ապահովման առումով, իսկ այդ խնդիրը դրված էր նաև ԶՈւ-ի վրա, ԶՈւ-ն պատրաստ էր իրենից 2-3 անգամ գերազանցող ուժի դիմակայելու՝ հաշվի առնելով պատրաստությունը, աշխարհագրությունը, և այն բնագծերը, որտեղ որ մեր ԶՈւ-ն գտնվում էր։ Դա իմ գնահատականը չէ, դա հաշվարկված, փաստարկված տեղեկատվություն է»,- հայտարարեց նա։
ՔՊ-ական պատգամավոր Վահագն Ալեքսանյանի դիտարկմանը, թե արդյոք ուժերի հարաբերակցությունը մեկը երկուսի կամ մեկը երեքի էր պատերազմի սկզբին, հատկապես բաց աղբյուրներում նշվում է, օրինակ, որ «Սմերչ» կայանքների հարաբերակցությունը, որոնք 6-ը ընդդեմ 40-ի էին, Տոնոյանը պատասխանեց․ «Ես պատասխանեցի վիճակի վերաբերյալ, մեր պատրաստականության մասին, ես չեմ ասում, թե ինչպիսին է եղել իրական վիճակը։
Իսկ կործանիչների կամ ԶՈւ ռազմօդուժի առումով հարաբերակցությունը եղել է զրո Հայաստանի Հանրապետության կողմից։ Մենք կործանիչ հակաօդային պաշտպանության ավիացիա ընդհանրապես չենք ունեցել։ Եվ հիմնվում էինք միայն նախկին Խորհրդային Միության սահմանին սպառնալիքներին՝ ՌԴ հետ համագործակցության և ՌԴ ռազմօդուժի, կործանիչների հագեցվածության, դրանց կիրառման վրա»։
Հրատապ է վարչապետին օժտելու Գերագույն հրամանատարի լիազորություններով նաև խաղաղ պայմաններում
44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողովի նիստում Դավիթ Տոնոյանը նաև ասաց, որ խաղաղ պայմաններում կառավարման համակարգն, իհարկե, ունեցել է թերություններ, որոնք փորձել են շտկել և՛ իրավական, և՛ կազմակերպչական առումով։
«Պաշտպանությանը վերաբերող հարցերն անընդհատ փոփոխության մեջ են, այդ մարմինն անընդհատ մոդեռնիզացվում է։ Իմ գնահատականը եղել է այն, որ կառավարման համակարգը բավարար է, բայց ոչ բավարար՝ այդ աստիճանի և ծավալի ռազմական գործողություններ վարելու առումով։
Կառավարման համակարգի թերություններին բախվեցինք և՛ ես, և՛ ԳՇ-ն, և՛ վարչապետը։ Շտապ փոփոխության անհրաժեշտություն ունի, որոշ փոփոխություններ իրականացվել են, բայց դրանք բավարար չեն։ Ուստի, հրատապ է վարչապետին օժտելու Գերագույն հրամանատարի լիազորություններով նաև խաղաղ պայմաններում»,- ասաց պաշտպանության նախկին նախարարը։
Զորահավաքը կամ բանակի համալրումը պատերազմի ժամանակ չի կասեցվել
Դավիթ Տոնոյանին ուղղված հարցերից մեկն էլ վերաբերում էր զորահավաքին։ Մասնավորապես, անդրադառնալով հարցին, թե խոսակցություն կա՝ պատերազմի 4-րդ օրը դիտավորյալ զորահավաքը կանգնեցվել է, նա հերքեց՝ ասելով, որ նման բան չի եղել։
«Ակնհայտ սուտ է, այդպիսի բան չկա, որ զորահավաքը կամ բանակի համալրումը պատերազմի ժամանակ կասեցվել է։ Համալրումն իրականացվել է պատերազմի ամբողջ ընթացքում, անգամ հետո:
Կարծում եմ՝ այդ շահարկումը կապված է կամավորական ջոկատների ներգրավվման կամ չներգրավման հետ: Պաշտոնական զորահավաքը երբեք չի դադարեցվել, ո՞նց կարող էր նման բան լինել, երբ մեր զինված ուժերը գրեթե կրկնապատկվեցին»,-ասաց Դավիթ Տոնոյանը։
Իմ ռազմադիվանագիտական հմտությունները բավարար չեղան կանգնեցնելու պատերազմը
Պաշտպանության նախկին նախարարը նաև անդրադարձավ պատերազմի ժամանակ իր բացթողումներին։
«Զինված ուժերի խնդիրն է կռվել և հաղթել: Պաշտպանության նախարարության խնդիրն էր՝ ապահովել, որ կռվեն և հաղթեն։ Ընդ որում, ապահովումը ոչ միայն սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի, այլ և՛ ֆինանսական միջոցների, և՛ տեղեկատվական ապահովման, և՛ պաշտպանական քաղաքականության ապահովման առումով էր:
Գտնում եմ՝ իմ ամենամեծ պատասխանատվությունն այն է, որ ես չկարողացա կանգնեցնել այս պատերազմը։ Իմ ռազմադիվանագիտական հմտությունները, իմ գիտելիքները, իմ կապերը բավարար չեղան, որ կանգնեցնեմ, չլինի պատերազմ»,- ասաց Դավիթ Տոնոյանը։
ՍՈւ-երի ձեռք բերման համար ոչ մի լումա չի ծախսվել ՀՀ պետբյուջեից
Քննիչ հանձնաժողովի նիստում Դավիթ Տոնոյանն անդրադառնալով այդ պնդումներին, թե ՍՈՒ-30-ների ձեռքբերումը հիմնավորված չէր,հարց հնչեցրեց՝ այդ ի՞նչ սպառազինություն և ռազմական տեխնիկա պետք է ձեռք բերվեր, եթե ՍՈՒ-30-ների ձեռքբերումը հիմնավորված չէր։
Նրա խոսքով՝ դրանք բազմաֆունկցիոնալ միջոցներ են, ունեն և՛ գրոհային, և՛ կործանիչ գործառույթ։
«Սու-30-ների կործանիչի բաղադրիչի հետ կապված զրոյական վիճակ ունեինք հակառակորդի հետ: Այն հնարավորությունները, որոնք ունեն ՍՈւ-30-ները հեռավորության վրա ճշգրիտ կառավարվող հրթիռներով խոցելու հակառակորդի միջոցները և ենթակառուցվածքները, մենք այդպիսի կարողություններ ընդհանրապես զինված ուժերում չենք ունեցել։
Գտնում եմ, որ ՍՈւ-30-ների ձեռքբերումը նաև ապագայի ձեռքբերում է, և դա բարձրացրեց ԶՈւ մակարդակը: Որևէ ձեռքբերում ՍՌՏ-ի, որը պլանավորվել է, իրականացվել է ժամկետների մեջ»,- ասաց նա։
Պաշտպանության նախկին նախարարի խոսքով՝ 2020 թվականի օգոստոսի 24-ին Մոսկվայում պայմանագիր է կնքվել ՀՀ զինված ուժերի ՍՈՒ-25 ինքնաթիռների արդիականացիման վերաբերյալ, որը պետք է իրականացվեր 3 տարում։
«Այդ մոդեռնիզացումը պետք է լիներ 3 տարվա ընթացքում և ինձ շատ հետաքրքիր է՝ արդյոք հիմա գործընթացն ընթացքո՞ւմ է, թե՞ չէ: 3 տարվա մեջ մենք պետք է ունենայինք առաջընթաց այդ գործընթացում»,- նշեց նա։
Հարցին, թե ինչու պատերազմի ժամանակ ՍՈւ-30-ները մարտական թռիչքներ չիրականացրին` Տոնոյանը նշեց․ «Եթե չեմ սխալվում, նոյեմբերի սկզբին ինձ զեկուցել են, որ ՍՈւ-երն անցել են մարտական հերթապահության, քանի որ որոշակի հրթիռների համալրում իրականացվել է»։
Ի դեպ, նա նաև հայտնեց, որ ՍՈՒ-30-ները ձեռք բերելու համար ոչ մի լումա չի ծախսվել ՀՀ պետբյուջեից, դրանք իրականացվել են օրենքով չարգելված այլ աղբյուրներից, իսկ թե ինչ աղբյուրներից, ըստ նրա, դրա մասին կխոսի դռնփակ նիստին։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Նարեկ Մալյանն ազատության մեջ է
