Ձեր վստահելի աղբյուրը

Այն, ինչ կատարվում է Լեռնային Ղարաբաղում, անվանեք իր իրական անունով։ The Washington Post–ում հրապարակված հոդվածում կոչ է անում միջազգային քրեական դատարանի նախկին դատախազ, արգենտինացի փաստաբան, իրավունքի դոկտոր Լուիս Մորենո Օկամպոն։ Նա Միջազգային քրեական դատարանի առաջին գլխավոր դատախազն էր։ Եղել է Արգենտինայի ազգային դատախազ՝ 1985 թվականին ռազմական խունտայի դեմ գործով։

Հոդվածում նա մասնավորապես գրում է.

«2021 թվականին նախագահ Բայդենը ճանաչեց 1915 թվականի հայերի հեռացումը Անատոլիայի իրենց հողերից՝ ներկայիս Թուրքիայի տարածքից, որպես Ցեղասպանություն: Միացյալ Նահանգները լռում էր այդ հարցում ավելի քան մեկ դար, և նրա լռությունը ծանր հետևանքներ ունեցավ: Այսօր հայերին պետք են համաշխարհային առաջնորդներ, ներառյալ Բայդենը, որպեսզի կանգնեցնեն նոր ցեղասպանությունը, որը սկսվել է այս ձմռանը և այժմ վերածվում է ավելի դաժան փուլի:

Երեքշաբթի օրը, ամիսներ տևած շրջափակումից և Ադրբեջանի տարածքում հայաշատ անկլավի սահմանի երկայնքով ռազմական կուտակումներից հետո, ադրբեջանական զինուժը հարձակման է անցել։ Մեկ օրվա ընթացքում ադրբեջանական ուժերն արագորեն հաղթահարեցին տեղի պաշտպանությունը՝ սպանելով ավելի քան 200 մարդու, այդ թվում՝ խաղաղ բնակիչների։ Կարճ ժամանակում հայտարարվեց անկայուն զինադադար։

Ռմբակոծությունը դադարեցնելու դիմաց Ադրբեջանը պահանջել է հանձնվել Լեռնային Ղարաբաղի բարձրագույն ղեկավարությանը և զինաթափել Ղարաբաղի իշխանությունների բոլոր զինված ուժերը։ Քանի որ Ադրբեջանի հաղթանակն ավելի ակնհայտ դարձավ, Լեռնային Ղարաբաղի բազմաթիվ հայ խաղաղ բնակիչներ հավաքվեցին Ստեփանակերտի օդանավակայանի շուրջ (անկլավի ամենամեծ քաղաքը)՝ փորձելով փախչել իրենց նախնիների հողերից:

Նրանք բոլոր իրավունքներն ունեն վախենալու Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հաջորդ քայլերից։ 2022 թվականի դեկտեմբերից Ադրբեջանը արգելափակել է Լաչինի միջանցքը՝ միակ ճանապարհը  Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև։ Փետրվարի 22-ին Արդարադատության միջազգային դատարանը, երկու կողմերի փաստարկները լսելուց հետո, որոշեց, որ շրջափակումը «իրական և անմիջական վտանգ է ներկայացնում» Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության «առողջության և կյանքի» համար:

Շրջափակումը դադարեցնելու մասին դատարանի պարտավորեցնող հրամանը կատարելու փոխարեն, Ադրբեջանի անվտանգության ուժերը հունիսին ամբողջությամբ փակեցին անկլավը՝ թույլ չտալով անգամ սննդամթերքի, բժշկական պարագաների և առաջին անհրաժեշտության այլ պարագաների մուտքը։

Այդ ժամանակվանից ի վեր Ալիևը բազմիցս անտեսել է ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի և ԱՄՆ պետքարտուղարի կոչերը՝ դատարանի որոշումը կատարելու մասին: Նա ճիշտ հասկացավ, որ Ադրբեջանն իր գործողությունների համար թանկ չի վճարի միջազգային հանրությանը։

Ադրբեջանի դիմակայությունը աղետաբեր է. Միջազգային իրավունքը՝ Ցեղասպանության մասին 1948 թվականին ընդունված կոնվենցիան հստակեցնում է, որ հանցագործության կատարման եղանակներից մեկը «խմբի կյանքի պայմանների դիտավորյալ վնասումն է, որը հաշվարկված է ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն նրա ֆիզիկական ոչնչացման համար» (Հոդված II C)։

Արգելափակելով Լաչինի միջանցքը՝ Ալիևը Լեռնային Ղարաբաղը վերածեց 120 հազար հայերի համակենտրոնացման հսկայական ճամբարի։ Այս շաբաթվա ռազմական միջամտությունը մատյանում ավելացրեց սպանության (հոդված II a) և մարմնական և հոգեկան լուրջ վնաս պատճառելու (հոդված II b) հոդվածները։

Ի՞նչ կլինի հետո։ Քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունները հանձնվել են, միջազգային հանրությունն Ալիևին կոչ է արել երաշխավորել անկլավում գտնվող հայ քաղաքացիների լիարժեք իրավունքները:

Ալիևի կառավարությունը հայտարարել է, որ չի իրականացնում էթնիկ զտումներ և վստահեցրել է աշխարհին, որ «վերաինտեգրումը» բարեկեցություն կբերի տարածաշրջանին։

Սակայն այս հռետորաբանությունը փուչ է հնչում՝ հաշվի առնելով այն, ինչ արդեն արվել է: Իսկ Ադրբեջանի հավակնությունները դուրս են գալիս Լեռնային Ղարաբաղի սահմաններից։ 2010 թվականից ի վեր Ալիևը պարբերաբար խոսում է Հայաստանի մասին որպես «Արևմտյան Ադրբեջանի»՝ կրկնելով Ադրբեջանի վաղեմի պնդումները, որ Հայաստանն ամբողջությամբ անօրինական պետություն է: Դեռևս դեկտեմբերին նա ասաց, որ «ներկա Հայաստանը մեր հողն է»։

Աշխարհը պետք է հանցագործությունը կոչի իր իրական անունով. «Ցեղասպանություն» տերմինի օգտագործման դեմ դիմադրությունը երկարամյա խնդիր է եղել միջազգային հարաբերություններում: 1994 թվականի ապրիլին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի անդամներից շատերը հրաժարվեցին Ռուանդայում զանգվածային սպանությունները որակել որպես ցեղասպանություն: 30 տարվա ընթացքում քիչ բան է փոխվել։

Վերջին անգամ, երբ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը քննարկեց Լեռնային Ղարաբաղում ստեղծված իրավիճակը, Ալիևի կողմից շրջափակումը բազմիցս որակվեց որպես  «հումանիտար իրավիճակ», և առաջարկվեց շարունակել բանակցությունները:

Մեկը հիշեցնում է Չեխիայի դեսպան Կարել Կովանդայի հերոսական միջամտությունը Ռուանդայի վերաբերյալ ՄԱԿ-ի բանավեճերի ժամանակ։ Երբ առաջնորդների մեծ մասն աջակցում էր զինադադարի շուրջ բանակցություններին, նա այդ գաղափարը նմանեցնում էր «Հիտլերին համոզելհրեաների հետ զինադադարի հասնելուն»։

Այսօր էլ աշխարհի զուսպ լինելը բացատրվում է աշխարհաքաղաքականությամբ։ Ադրբեջանը դաշնակից է Արևմուտքի հետ Իրանի դեմ. այն էներգիա է տրամադրում Եվրոպային և միլիոններ է ծախսում իսրայելական բարդ զենքերի վրա:

Բայց դրանք չպետք է խոչընդոտեն աշխարհի պատասխանատվությանը՝ դադարեցնելու այն, ինչ կատարվում է նրա աչքի առաջ՝ 2023 թվականի Հայոց ցեղասպանությունը։

Բայդենը ճիշտ արեց 2021 թվականին: Այսօր նա պետք է օգնի, որպեսզի պատմությունը չկրկնվի»։