Ձեր վստահելի աղբյուրը

88 տարեկան Հրաչուհի Խաչատուրովան մշուշոտ հայացքն հառել է առաստաղին ու արդեն հազարերորդ անգամ շշնջում՝ «իմ տունն եմ ուզում»։ Նրա մահճակալի մոտ նստած որդին՝ գլուխն ափերի մեջ առած, չգիտի ինչ պատասխանի մորը, որն իր կյանքի վերջին օրերն անցկացնում է տանից ու ծննդավայրից հեռու, իր համար օտար մի սենյակում, որտեղ խորթ է ամեն ինչ, միայն տղան է հարազատ, որը վերջին մեկ ամսվա ընթացքում էլ ավելի է ծերացել։

Մայր ու որդի այսօր ժամանակավոր ապրում են տարեցների խնամքի կենտրոնում։ 65-ամյա Ռոբերտ Ստեփանյանը Արցախից բռնի տեղահանվելուց հետո Հայաստան է տեղափոխվել մոր, որդու, հարսի և մանկահասակ թոռան հետ։

Նրանք օրեր շարունակ բնակարան են փնտրել, և այդ օրերին ընտանիքն անկողնային մոր հետ ապրել է մեքենայում։ Միայն աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն դիմելուց հետո նրան և տարեց մորը տեղափոխել են Երևանի թիվ 1 տուն-ինտերնատ։ Ռոբերտի տղան երկար փնտրտուքից հետո կարողացել է դատարկ բնակարան վարձակալել Երևանում, հիմա ընտանիքը փորձում է վերամիավորվել, բայց դեռ գույք, մահճակալ չունեն։ Ռոբերտն ասում է, որ երբ այդ հարցը լուծվի, ընտանիքն արդեն միասին կլինի։

Նրա հետ զրույցն ընդհատվում է, Ռոբերտը լռում է և մտքով գնում իր ծննդավայր, որտեղ թողել է իր տուն ու տեղը, իր ողջ կյանքը։

Նա եղբոր հետ մասնակցել է արցախյան առաջին պատերազմին, եղբայրը զոհվել է, ինքը՝ վիրավորվել, բայց էլի չի հուսահատվել, փորձել է նորից ոտքի կանգնել, նոր մասնագիտություն սովորել ու ապրել իր ծննդավայրում։ «Կորցրել եմ ամեն ինչ, մեծ բնակարան, աշխատանք, բայց էլի չենք հուսահատվելու, պիտի տղայիս թիկունք լինեմ, այլ տարբերակ չունենք»,- ասում է Ռոբերտը։

Սեպտեմբերի 27-ից մինչև օրս Երևանի թիվ 1 տուն-ինտերնատ է տեղափոխվել Արցախից բռնի տեղահանված 47 մարդ։ Այս ընթացքում, ինչպես Panorama.am-ի հետ զրույցում նշում է ինտերնատի տնօրեն Խաչիկ Ղազարյանը, եղել են դեպքեր, որ հարազատները գտել և տուն են տարել տարեցներին, որոնց կորցրել են բռնի տեղահանման ժամանակ։ 

Արինա Սիրյանը 90 տարեկան է։ Առաջին անգամ փախել է Սումգայիթից, որտեղ ապրել է 39 տարի։
«Սումգայիթի սարսափը դեռ գլխիս մեջ է, երբեք չեմ մոռացել ու հիմա օր ծերության նույն դժոխքի միջով անցա»,- ասում է Արինա տատն ու պատմում, որ Սումգայիթի ջարդերից հետո եկել է Երևան, հետո տեղափոխվել է Մարտակերտ, որտեղ մայրն էր ապրում։

Նրա հայրական տունն ավիրվել է դեռ 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի ժամանակ։ Դրանից հետո Արինան տեղափոխվել է Ստեփանակերտի ծերանոց։

«Չգիտեմ, թե արդեն որտեղ եմ մեռնելու»,- նշում է նա ու պատմում, որ արդեն 40 տարուց ավելի գիշերը չի կարողանում քնել, մտքերը հանգիստ չեն տալիս, հոգին չի խաղաղվում։ Արինա տատը հուզվում է, երբ պատմում է, թե ինչպես է իրեն հաջողվել Սումգայիթում՝  աշխատավայրից փախնել, որտեղ եկել էին գլխատելու միակ մնացած հային։

«Հիմա էլ հարազատ Արցախից եմ հեռացել։ Սա մեծ դարդ է, անմոռանալի ցավ։ Մատաղ, ինչ ասեմ, ես իմ կյանքն ապրել եմ, ինձ էլ բան չի մնացել, ամբողջ կյանքս ճանապարհորդության մեջ էի՝ փախեփախ անելով, թող հիմա գոնե ջահելները լավ լինեն»,- ասում է Արինա տատն ու շտապում ընկերուհու՝ հադրութցի Նոռա Սահակյանի հետ գնալ զբոսնելու։ Նրանք թևանցուկ, զրուցելով դուրս են գալիս ինտերնատից։ 

Նոռան և Արինան երեք տարի բնակվել են Ստեփանակերտի ծերանոցում, երկուսն էլ ընտանիք չունեն, կորցել են իրենց տունն ու հայտնվել նույն վայրում։ Բախտակիցներն այդ օրվանից ընկերություն են անում, այսօր էլ նույն սենյակում են ապրում ու իրենց անցած-գնացած կյանքի լավ ու վատ օրերը հիշում։ 

Ստեփանակերտի ծերանոցից Երևան են տեղափոխվել նաև Հեյրաթ և Նաթելլա Խոսրովյանները։ Նրանք Հադրութի շրջանի Թաղասեր գյուղից են։ Ադրբեջանի կողմից Հադրութի օկուպացիայի հետևանքով ամուսինները հայտնվել են ծերանոցում։

«Մեր տունը, գյուղը կորցնելուց հետո գնացինք ծերանոց, այլ տարբերակ չունեինք։ Ամուսինս առողջական լուրջ խնդիրներ ունի, մտածում էինք, որ գոնե այնտեղ գլխներիս տանիք կլինի, հանգիստ կապրենք, բայց դա էլ կորցրեցինք»,- ասում է Նաթելլան։

Նրա խոսքով՝ շնորհակալ է, որ իրենք այսօր դրսում չեն, ապրելու տեղ ունեն։ Նաթելլան որոշել է՝ երբ ամուսնու վիճակը բարելավվի, արդեն կմտածի աշխատանք փնտրելու մասին։ Նրա կողքին նստած ամուսինը մեր խոսակցությանը չի խառնվում, երբեմն-երբեմն միայն հոգոց է հանում։ Կինը նշում է, որ դժոխային ճանապարհն անցնելուց հետո հիմա ամուսնու հետ միայն իրենց կյանքի լավ օրերն են փորձում հիշել։

«Ամուսինս միշտ լուռ է, երբեք չի մոռանում մեր տունը, գյուղը, մտքերով միշտ Արցախում է։ Ես եմ անընդհատ խոսում, որ գոնե մի պահ կտրվի իրեն տանջող մտքերից»,- ասում է Նաթելլան։

Հայկուշ տատի 90-ամյակը լրացել է սեպտեմբերի 18-ին։ «Ծնունդս պիտի նշեինք, տոլման ուտեինք, էն էլ թուրքերը հարամեցին»,- ասում է դեռ հումորը չկորցրած 90-ամյա կինը։

Անցել է Հայրենական և արցախյան երեք  պատերազմների միջով։ Ասում է՝ 90 տարվա մեջ ընդամենը 8 տարի է ապրել։ 

Ծանր ու դժվար կյանք ունեցած տատիկն օրը սկսում է աղոթքով, իրեն օգնող մարդկանց օրհնելով։ Նրա ցանկությունը մեկն է՝ խաղաղություն լինի ու այլևս երիտասարդներ չզոհվեն։ Նա լավ գիտի, թե ինչ բան է որդի կորցնելը․ միակ որդին զոհվել է արցախյան առաջին պատերազմում։

Հայկուշ Բարսեղյանը ծնվել է Ստեփանակերտում, հարս գնացել Ասկերանի Այգեստան գյուղ, որտեղ ապրել է մինչև 2015 թվականը։ Պատմում է, որ 14 տարեկանից սկսել է աշխատել, 23 տարեկանում ամուսնացել է, իսկ 26-ում արդեն այրիացել։ Ամուսնու մահվանից հետո երկու երեխաների հոգսն ուսերին տուն ու տեղ է դրել, երեխաներին պահել, ուսման տվել։

Տղային հիշելիս նրա կնճռոտված դեմքին ժպիտ է գալիս, մեծ հույսեր ուներ որդու հետ։ Պատմում է, որ տղան Երևանում բարձրագույն կրթություն ստանալուց հետո տեղափոխվել է Աշխաբադ, գիտական աշխատանքով էր զբաղվում, սակայն 90-ականներին վերադարձել է Արցախ ու մասնակցել պատերազմին։

«Տղաս հերոսի մահով զոհվեց 1992 թվականին։ Ընդամենը 33 տարեկան էր, հայրն էլ այդ տարիքում մահացավ։ Մնացի աղջկաս հետ, որն առողջական խնդիրներ ուներ։ Նա էլ մահացավ 2015թ-ին ու ես մնացի մենակ։ Ու իմ ոտքով գնացի ծերանոց»,- ասում է նա։

Հայկուշ տատը երեք թոռ ունի, որդու զոհվելուց հետո թեև նրանց չի տեսել, բայց կապը պահպանել է․ «Թող մենակ առողջ լինեն։ Ես մենակ դա եմ Աստծուց օզում»։

Հետո պատմում է, թե ինչպես են Ստեփանակերտից եկել Երևան։ «Մենք փախալ ենք, է, փախալ։ Երբ հասանք Երևան, ասեցինք՝ փրկվեցինք։ Էստեղ մի կուճուր բժիշկ կա՝ Հովհաննեսը, ինձ շատ ա օգնում, թող մի վատ օր չտեսնի»,- ասում է 90-ամյա տատն ու հիմա էլ սկսում բժշկին օրհնել։

Նրա աչքերը նորից թացանում են, լռում ենք, բայց դողացող մատներով սրբում է արցունքներն ու ասում՝ Աստծուն միայն խնդրում է, որ այլևս պատերազմ չլինի։ «Թող երիտասարդները էլ նման ցավով չանցնեն, կռիվ չտեսնեն»,- ասում է երեք պատերազմ տեսած ու զավակներին կորցրած կինը:

Նրա հարևան սենյակում բնակություն է հաստատել Վալերի Սողոմոնյանը։ Ադրբեջանի կողմից Արցախի շրջափակման ժամանակ Վալերիի սիրտը ստենտավորել են։ Մի քանի օր էր անցել վիրահատությունից, երբ Ստեփանակերտը սկսեցին ռմբակոծել։ Նա մի կերպ հասել է Գորիս, իսկ հետո  տեղափոխել են Երևանի թիվ 1 տուն-ինտերնատ։

69-ամյա Վալերին ապրել է Ուզբեկստանում, 1983 թվականին տեղափոխվել է Արցախ։ 40 տարի ապրել  ու աշխատել է Մարտունու շրջանի Բերդաշեն գյուղում։ «Գիտե՞ք ինչ սիրուն է Բերդաշենը, աշխարհի ամենասիրուն գյուղը»,- ասում է Վալերին ու պատմում իր հարազատ գյուղի մասին։

Նա ևս մասնակցել է արցախյան բոլոր պատերազմերին, ասում է, որ հույսը չի կտրում, մտածում է՝ մի օր նորից վերադառնալու է իր տուն։

«Հիմա ես ոչինչ չունեմ, տունս մնացել է թուրքին, իմ ամբողջ կյանքը մեկ պայուսակի մեջ է»,- նշում է 69-ամյա արցախցին, որ երբեք չէր էլ մտածի՝ մի օր թողնելու է տունը ու ապրելու է իր Արցախից հեռու։