Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին 1.5 տարվա ընթացքում արձանագրված ապրանքների գների և դրամի փոխարժեքի տատանումներն ինչպես են անդրադարձել շարքային սպառողի վրա: Ինչպիսին է մեծ թվով ռելոկանտների դերը ոլորտում արձանագրված միտումների վրա: Panorama.am-ն այս հարցերի պատասխանները ստանալու համար դիմեց «Սպառողների խորհրդատվության կենտրոն» ՀԿ նախագահ Կարեն Չիլինգարյանին:

Կ. Չիլինգարյան-Հիմնական միտումը կայանում է նրանում, որ վերջին 1-1.5 տարվա ընթացքում, հայտնի պատճառներով՝ ուկրաինական պատերազմի հետևանքով քանի որ դրամը կտրուկ արժևորվեց, ապրանքները թանկացան: Դրամով կարծես թե շատ չեն թանկացել, եթե իրական գինն ենք վերցնում, բայց չէ որ հիմնական սպառողական ապրանքը ներկրվում է և երբ դրանք վերածում ենք տարադրամի, ապա պարզվում է, որ թանկացել են:

Ես հակված եմ նաև մտածելու, որ մեր որոշ տնտեսվարողներ առիթից օգտվել են և բարձր գին են դրել՝ օգտվելով նրանից, որ Հայաստանի գնորդը դրամով է գնում և այդքան չի զգացվում թանկությունը, բայց չպետք է մոռանալ, որ մեր սպառողների մի ստվար զանգված օգտվում է տրանսֆերտներից, այսինքը, դրսից եկող գումարներով, իսկ այդ պարագայում, իրոք, եկամուտն ընկել է, քանի որ եթե, օրինակ, նախկինում 300 դոլար էին ուղարկում ընտանիքին, այն մոտավորապես անում էր 150 հազար դրամ, հիմա իջել  և 120 հազար է դարձել: Սա զգալի նվազում կարելի է համարել

Panorama.am-Հայաստան ժամանած տասնյակ հազարավոր ռելոկանտներն ի՞նչ ազդեցություն ունեն այդ գործընթացների վրա:

Կ. Չիլինգարյան-Ռելոկանտների մեծ հոսք կա և՛ Ռուսաստանից, և՛ Հնդկաստանից:  Ճիշտ է Ռուսաստանից եկածներին ռելոկանտներ չի կարելի համարել, քանի որ նրանց եկմուտներն ավելի բարձր են, բայց այն բերեց հիմնականում դրամի արժևորմանը: Իսկ Հնդկաստանից եկածները հիմնականում ցածր եկամուտ ունեցողներ են և զբաղվում են ծառայություն մատուցելով: Նրանք հիմնականում եկամուտ ստացող են, քան՝ հանրապետություն եկամուտ բերող:

Մի քանի տասնյակ հազար քաղաքացիներ են այլ երկրներից Հայաստան եկել, իրենք էլ են սպառող և, հիմնականում ապրանք են սպառում, ինչպես մեր սպառողը: Այն որոշակի ազդեցություն թողել է մեր սպառողական շուկայի վրա, բայց դե, եթե պահանջարկ կա նաև առաջարկ է տեղի ունենում: Նույն տնտեսվարողները, եթե տեսնում են, որ ինչ-որ ապրանքների պահանջարկ կա, սկսում են ավելի շատ ապրանք ներկրել: Այդ դեպքում պետք է գնանկում լիներ, բայց չգիտես ինչու, մեզ մոտ գնանկում դեռ չի եղել: Որաշ ապարնքների գնանկում եղավ, օրինակ՝ ձեթի կամ շաքարավազի գները որոշակի չափով իջան, բայց իրականում էլի եկան իրենց հին գներին, եթե վերածենք տարադրամի, երբ դոլարը մոտավորապես 480-490 դրամ էր, հիմա գրեթե նույն գինն է գալիս:

Panorama.am-Դուք խոսեցիք դոլարային տրասֆերտների մասին: Գաղտնիք չէ, որ հիմնական գումարները Հայաստան են գալիս ՌԴ-ից ու ռուբլու տեսքով: Ի՞նչ պատկեր է այստեղ:

Կ. Չիլինգարյան-10-11 տարի առաջ մեկ դոլարը 30 ռուբլի էր, հիմա այն 90-100 ռուբլի է դարձել և երեք անգամ ռուբլին կտրուկ անկում է ապրել, իսկ աշխատավարձերն այնտեղ կա՛մ չեն բարձրացել, կա՛մ չնչին են բարձրացել: Օրինակ, եթե նախկինում մեր արտագնա աշխատողը մի ամսում վաստակում էր 30 հազար ռուբլի, այն 1000 դոլարին համարժեք էր, իսկ հիմա այն 300 դոլար է անում, հիմա 100 -200 դոլար հազիվ կարողանա ուղարկել և շատերն այնտեղից հետ են գալիս, քանի որ արդեն ձեռք չի տալիս արտագնա աշխատանքների մեկնել: Նրանց եկամուտներն էլ են ընկել. հետրաբար՝ ապրանքների այս գների մակարդակում և՛ արտագնա աշխատանքի մեկնողներն են տուժել, և՛ նրանց ընտանիքները:

Panorama.am-Այսօր կարո՞ղ ենք ասել, որ սպառողների իրավունքները պաշտպանված են՝ ապրանքի որակի, գների համարժեքության առումով

Կ. Չիլինգարյան-Բնականաբար ոչ: Ցավոք սրտի՝ ոչ միայն որակի և գնի  հետ է կապված, այլ նաև «Սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին» օրենքի շատ դրույթներ խախտվում են: Սպառողն մեր երկրում պաշտպանված չէ, այն պատճառով, որ չկա մի պետական կառույց, որը պաշտպանի սպառողների իրավունքները: Մի հասարակ օրինակ բերեմ՝ սպառողը մի ապրանք է գնել և այն անորակ է, ո՞ւր դիմի: Դիմում է տնտեսվարողին, անբարեխիղճ տնտեսվարողն էլ իմանալով, որ քաղաքացին ոչ մի տեղ չի կարող դիմաել, միակ ատյանը, որը կարող է պաշտպանել սպառողների իրավունքը, դատարանն է, իսկ սպառողը դրան չի դիմում՝ քաշքշուկներից զերծ մնալու պատճառով, տնտեսվարողները շատ ժամանակ հետ չեն վերցնում կամ փոխանակում ապրանքը:  Էլ չեմ խոսում պատշաճ որակի ապրանքի մասին, որն օրենքով ենթակա է վերադարձման կամ փոխանակման 14  օրվա ընթացքում, և այն չի արվում սպառողի կողմից, եթե այն իրեն հարմար չէ:

Այդպիսի խնդիրներ կան, որոնք տարիներ շարունակ չեն լուծվել և հիմա առավել ևս չեն լուծվում: Մի քանի տարի առաջ էլի ինչ-որ ձևով հնարավոր էր տնտեսվարողների հետ խոսել, համոզել և այլն, իսկ հիմա այս քաղաքական իրավիճակը, որ փոխվել է, ամեն ինչ քաղաքականացված է, սպառողների իրավունքներն բարձիթողի վիճակում, դրանցով ընդհանրապես չեն հետաքրքրվում և  խայտառակ վիճակ է: Սպառողը բոլոր կողմերից անպաշտպան է, նույնը՝ գների և որակի տեսանկյունից: Նախկինում կար Որակի տեսչություն և այն ինչ-որ ձևով զբաղվում էր այդ հարցերով, հիմա եթե սպառողը դիմում է Շուկայի վերահսկողության տեսչական մարմին, նրանք այլևս այդ հարցերով չեն զբաղվում, քանի որ այդ լծակները չունեն:  Վերջիններս ուղարկում են տեղական ինքնակառավարման մարմիններին՝ քաղաքապետարան, թաղապետարան, որտեղ կան բաժիններ, որոնք իբր թե զբաղվում են սպառողների իրավունքներով, բայց հարց է, թե ով է իրենց այդ իրավասությունը տվել և ինչի հիման վրա: Եթե օրենքով հաստատված է և որոշում կա, որ նրանք պետք է զբաղվեն, այլ հարց է, բայց ինչ իրավունքով է արվում այն՝ դա է խնդիր մեզ մոտ:

Panorama.am-Սպառողն ինչ սպասի գալիք «Սև ուրբաթ»-ից:

Կ. Չիլինգարյան-«Սև ուրբաթ» ամբողջ աշխարհում ընդունված միջոցառում է,  ամեն տարվա վերջին այդ օրը տեսնում ենք, թե ԱՄՆ-ում և Եվրոպայում ինչ աժիոտաժ է սկսվում և կատարվում: Մեզ մոտ այդ աստիճանի չէ, բայց մեզ մոտ, ի տարբերություն արտասհամանի, իրականությանը չեն համապատասխանում կտրուկ գնանկումենրը: Որոշակի գնանկում լինում է, բայց, ասենք՝ 50-80% գնանկում դժվար լինի, քանի որ մեր շուկան այնքան էլ մեծ չէ, որ տնտեսվարողն այդպիսի շռայլություն անի:

Արտասահմանում. մեծ շուկաներ ունեցող երկրներում տնտեսվարողները տարվա վերջին մեծ գումարներ են վաստակած լինում,  մեծ՝ տասնյակ հազարավոր ապրանքներ վաճառելուց  հետո, իսկ մեզ մոտ 10-20 ապրանք իրացնելուց հետո ինչպե՞ս կարող են կտրուկ այդ գնին իջեցնել: Մինչև հիմա չեմ տեսել, որ իրականությանը համապատասախանի, որ ապրանքը 40-50% կամ  80%-ով գնիջեցրել են: Այն անհնար է: Երբ հետաքրքրվում ես՝ պարզվում է, որ մի քանի շաբաթ առաջ ցածր գին են ունեցել, հետո՝ «Սև ուրբաթից» առաջ բարձրացնում են ու կտրուկ իջեցնում այդ վերջին գնից: Ոչ բոլորին է այն վերաբերում, բայց շատ դեպքերում այդպես են անում:

Զրուցեց՝ Արմեն Վարդանյանը: