Ձեր վստահելի աղբյուրը

Կառավարության նախաձեռնությամբ  երեք փուլի արդյունքում ՀՀ բոլոր քաղաքացիները պետք է պարտադիր եկամտի հայտարարգրեր ներկայացնեն ՊԵԿ: 2023 թվականից հայտարարատու  են դարձել այն քաղաքացիները, որոնք 2022 թվականի ընթացքում ստացել են 20 միլիոն դրամ և ավելի վարկեր և փոխառություններ, ինչպես նաև հանրային ծառայողները: 2024 թվականին հայտարարատու կհամարվեն այն քաղաքացիները, որոնք հանդիսանում են վարձու աշխատողներ կամ քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակում ստացել են աշխատանքների կատարման դիմաց եկամուտներ: 2025 թվականի համար հայտարարագրող են հանդիսանալու բոլոր այն քաղաքացիները, որոնք առաջին երկու խմբերի մեջ չեն: 2025 թվականի արդյունքներով համակարգում կներառվեն բոլոր հայտարարատու քաղաքացիները:

Panorama.am-ը ՀՊՏՀ Վիճակագրության ամբիոնի վարիչ Արմեն Քթոյանին հարց ուղղեց, թե արդյո՞ք պետությոնը պատրաստ է նման լայնածավալ ծրագրին և ինչ կտա այն ՀՀ քաղաքացուն:

Ա.Քթոյան- Ըստ էության, պետությունը պատրաստ է եկամտի համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրամանը: Այսօր կա միասնական էլեկտրոնային համակարգ՝ հարկ վճարողների պորտալ, չնայած դրանից շատերը չեն օգտվում, այլ միայն նրանք, ովքեր հարկային վճարումների, եկամտային հարկի հետ վերադարձի հարց ունեն: Այդ պորտալն այդպիսի հնարավորություն պարունակում է և, օրինակ, յուրաքանչյուր մարդ կարող է մտնել և այնտեղ տեսնել, թե ինքն ինչքան հարկ է վճարել, կարող է նաև տեխնիկապես, որոշակի լրամշակումներից հետո մտնել պորտալ և գեներացնել իր հայտարարագիրն ինքնաշխատ ձևով:

Այսինքը, տվյալներն արդեն կան, դու ֆիզիկապես ոչինչ չես ավելացնում, այն, ինչ դու վճարել ես, դրա վերաբերյալ հայտարարագիրը դառնում է տեղեկանքի պես մի բան, և էլի էլեկտրոնային ձևով դու կարող ես այն ուղարկել համապատասխան մարմնին: Այսինքն, այստեղ հավելյալ մեծ ծավալի աշխատանք չի ավելանում: Եթե դու ունես քո հայտարարագրի մեջ ինչ-որ բան ավելացնելու, փոփոխելու անհրաժեշտություն, ապա կարող ես ուղղումներ մտցնել  զուտ տեխնիկապես: Եթե քաղաքացին համակարգչային հիմնարար գիտելիքների տիրապետում է՝ կարող է իրականացնել և՝ ոչ մեծ դժվարությամբ:

Եկամուտների հայտարարագրումը շատ կարևոր գործիք է, իր հետ  բազմաթիվ առավելություններ է բերում և թույլ է տալիս լուծել բազմաթիվ խնդիրներ: Սա ավելի շատ միտված է պաշտպանելու օրինապահ հարկատուների շահերը, որոնք, ըստ էության, թաքցնելու ոչինչ չունեն: Ես աշխատում եմ, ամբողջությամբ վճարում եմ հարկերը, կարող եմ հայտարարագիր ներկայացնել, դրանից ինձ կարող է սկզբնապես մի քիչ բարդ լինել, բայց հաջորդիվ կպահանջվի շատ կարճ ժամանակ, մի քանի գործողություններվ, ինքնաշխատ ձևով գեներացվում է այդ տեղեկանքը և ուղարկում է համապատասխան մարմնին:

Panorama.am-Ըստ էության, մոտ 1 մլն հայտարարատու հաջորդ տարի պետք է ներկայցնի եկամտի հայտարարագիր, այն խնդիրներ չի՞ առաջացնի համապատասխան կառույցների համար:

Ա. Քթոյան-Իհարկե, եթե միանգամից մեծ թվով մարդիկ համակարգին հարցում անեն, մասնակցեն գործընթացին, կարող է ելեկտրոնային հարթակում խնդիրներ առաջանան, բայց այդ խնդիրները տեխնիկական տիրույթում են: Արտադրանքի թողունակությունը բարձրացնելու, պորտալի արագությունը մեծացնելու և այլ տեխնիկական խնդիրները լուծելի են: Այն կարող է ծագել գործընթացի սկզբնական ժամանակահատվածում, բայց այն աստիճանական է և՛ կառավարելու, և՛ մարդկանց խնդիրենրը լուծելու հնարավորություն կլինի:

Panorama.am-Եկամտի համընդհանուր հայտարարագրման համակարգն ի՞նչ կտա սովորական քաղաքացուն, բացի այն, որ պետությունը խոստանում է հայտարարտուին վերադարձնել իր եկամտահարկի մի մասը:

Ա.Քթոյան-Խթանող դեր կունենա, եթե մենք հիմնվում ենք միջազգային փորձի վրա: Տրամաբանությունն որն է: Պետությունն իրականացնում է աջակցության ամենատարբեր ծրագրեր, տարբեր գերատեսչությունների շրջանակներում ՝ սոցիալական, բնակարանային ապահովության, առողջապահության, կրթության և այլն: Ըստ էության այս ծրագրերի զգալի մասը թիրախային է, մի մասն էլ՝ ոչ: Օրինակ,  որքանով է նպատակահարմար, որ նպաստներ ստանան, կամ անվճար առողջապահությունից օտվեն նրանք, ովքեր դրա կարիքը չունեն և նրանց փոխարեն հանրությունը վճարի: Իսկ պետությունն այս պահի դրությամբ չունի տեղեկատվություն, թե այդ հնարավորությունն ով ունի, ով չունի:

Միայն սոցիալական բնակապահովության մասով ասեմ: Այսօր մենք ունենք քաղաքացիների մի ստվար հատված, որոնք ունեն բնակարանային կարիքների բավարարման անհրաժեշտություն, ունենք նաև անձինք, որոնք նախկինում օգտվել են սոցիալական բնակապահովման ամենատարբեր ծրագրերից ՝ դրա կարիքը, ըստ էության, չունենալով: օրինակ ԲՈւՀ-ի աշխատող լինելը բավարար հանգամանք է եղել, որ շուկայականից ցածր գներով ձեռք բերվեր բնակարան և դրանից օգտվել են նրանք, ովքեր բարձր եկամուտներ ունեին և կարող էին նույնիսկ շուկայական գներով բնակարան ձեռք բերել, կամ մի քանի բնակարան ունեին:

Նմանօրինակ խնդիրներից խոսափելու, պետական ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործում կատարելու համար, պետությունը պետք է հասկանա, թե նրանք, ովքեր ստանում են որևէ ծրագրով աջակցություն, իսկապե՞ս ունեն դրա կարիքը, թե ոչ, իսկ այդ տեղեկատվությունը միայն պարունակում է եկամուտների հայտարարագրման համակարգում: Այլ, ավելի արդյունավերտ տարբերակ, իմ կարծիքով չկա, և բոլոր երկրներում էլ սա հենց այսդ տրամաբանության համար է կիրառվում:

Պարզ օրինակ կարող եմ բերել, որ Հայաստանում գործում է դպրոց, որի վարձավճարները բավականին բարձր են, բայց կրթօջախն ունի զեղչերի շատ ճկուն համակարգ, ընդհուպ 90%-ի, բայց տրամադրում է այն անձանց, ովքեր դրա կարիքն իսկապես ունեն: Իսկ ինչպե՞ս կարող ես այդ կարիքը ցույց տալ: Դու ներկայացնում ես հայտարարագիր,  և մանրակրկիտ նշում, թե քո ընտանիքի եկամուտներն ինչքան են, ծախսերը՝ ինչքան: Եթե այդ համակարգը լինի, այդ դպրոցը այլ դեպքերում ծնողներից այդպիսի անհատական հայտարարագրեր չի պահանջի, այլ հարցում կանեն այդ համակարգից տեղեկատվություն կստանան և կկարողանան գնահատել, թե իսկապես այդ մարդն կարիք ունի օգտվելու այդ զեղչից:

Այս համակարգն հնարավորություն է տալիս ավելի ամբողջական հասկանալ կարիքները, ինչն անհրաժեշտ պայման է, որպեսզի աջակցությունն լինի թիրախային, իսկ թե աջակցության ինչ միջոցներ են կիրառվում, այն արդեն այլ քաղաքականության հարց է, այն պետք է կիրառվի, բայց այս համակարգի հետ առնչություն չունի: Պարզապես տեղեկատվական այս համակարգով պետությունը համապարփակ տեղեկատվություն է ստանում իր քաղաքացիների մասին, դրա հիման վրա կարող է հասկանալ յուրաքանչյուրի իրական հնարավորությունները և կարիքները, ինչն անհրաժեշտ պայման է աջակցության ծրագիրն թիրախային դարձնելու համար: Արդյո՞ք այդ ծրագրերը բավարար կլինեն բոլորի կարիքները պատշաճ ձևով հոգալու համար, այն այլ հարց է և բյուջետային հնարավորություններից է կախված, բայց եթե այս համակարգը չլինի ապա չես կարող կարիքները գնահատել ճշգրիտ ձևով և այդ պարագայում հարցն, ըստ էության, չի լուծվի: