Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հանրագիտարանային ձևակերպմամբ Ֆրիլանսերը արտահաստիքային, ինքնազբաղ, հեռակա՝ մեծ մասամբ համացանցում, աշխատանք կատարող անձ է։ Վարձվում է ինքնուրույն, ժամանակավոր գործակալության կամ վեբ կայքերի միջոցով՝ կատարելու գործատուի պատվերները՝ չհաշվառվելով կազմակերպության աշխատակիցների հաստիքներում։ Գաղտնիք չէ, որ հատկապես քովիդի համաճարակից հետո ֆրիլանսերների թիվը կտրուկ ավելացավ ինչպես աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում: Ինքնազբաղների օրեցօր մեծացող թվի գործունեությունն կանոնակարգող առանձին օրենսդրական կարգավորում արդյոք կա Հայաստանում: Հարցը պարզաբանելու համար Panorama.am-ը դիմեց տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանին:

Ս. Պարսյան-Ֆրիլանսերները պետք է գրանցվեն, որպես անհատ ձեռնարկատերեր և իրենց գործունեությունն իրականացնեն կամ որպես ֆիզիկական անձ իրենց եկամուտները հայտարարագրեն: ՀՀ օրենսդիրն այդ երկու հնարավորությունները տալիս է: Երրորդ տարբերակն արդեն ապօրինի ձեռնարկատիրությունն է՝ եթե եկամուտներդ ո՛չ որպես ֆիզիկական անձ ես հայտարարագրում, ո՛չ անհատ ձեռնարկատեր: Պետությունը եթե ունենա տարբեր բողոքներ, դիմումներ, ապա դրանց հիման վրա կարող է վարույթներ սկսել նման եղանակով ֆինանս աշխատող մարդկանց նկատմամբ:

Panorama.am-Փաստորեն, թաքնված ֆրիլանսերների գործունեությունը կարգավորելու և նրանց բացահայտելու առանձին նորմատիվ-իրավական դաշտ չկա:

Ս. Պարսյան-Թաքնված ֆրիլանսներին բացահայտելու այլ մեխանիզմներ չկան, հիմնականում բողոքների, օպերատիվ տվյալների հիման վրա պետք է արվի,այլ կերպ չեն կարող: Երբ, օրինակ, մեկը մյուսին ծառայություն է մատուցել դժգոհ է մնացել՝ գնա հարկային մարմին բողոք ներկայացնի և դրա հիման վրա սկսեն այդ պրոցեսը:

Panorama.am-Եկամտի համընդհանուր հայտարարագրի ներդրումը նաև ուղղվա՞ծ է լինելու թաքնված ֆրիլանսերների բացահայտմանը

Ս. Պարսյան-Եկամտի հայտարարագրումը ներդրվում է փուլ առ փուլ: Առաջին փուլով հայտարարագիր պետք է ներկայացնեն պետական սեկտորի աշխատողները, այսինքը մասնավոր հատվածում գործունեություն իրականացնողներն ընդհանրապես կապ չունեն:
Երկրորդ փուլը սկսելու է հաջորդ տարի և մասնավոր սեկտորի վարձու աշխատողները պետք է ներկայացնեն հայտարարագիր: Խոսքը վերաբերում է այն մարդկանց, ովքեր գրանցված են որպես աշխատող և պաշտոնապես են երևում: Այն մարդիկ, ովքեր գործազուրկ են, կամ  թաքնված եկամուտներ ունեն, այդ մարդկանց եկամտի հայտարարագիրը: Երրորդ փուլով արդեն համատարած բոլորին է վերաբերում: Այն մարդիկ, որոնք ցույց չեն տալիս որևէ եկամուտ, նույնիսկ իրենք պետք է հայտարարագիր ներկայացնեն:

Հայտարարագրման ինստիտուտի հիմնական նպատակն է, որ կառավարությունը բացահայտի, թե ով ինչ եկամուտ ունի և իրականացնի հասցեական սոցիալական տնտեսական քաղաքականություն: Բայց գործնականում այն մարդիկ, ովքեր թաքցնում են իրենց եկամուտները, այնուամենայնիվ կշարունակեն թաքցնել, եթե այդ հնարավորությունը ունենան: Այսինքն եթե կանխիկով բազմաթիվ գործարքներ անեն, միջնորդավորված գործարքներ իրականացնեն, ապա կարող են իրենց եկամուտները դարձյալ ավելի ցածր հայտարարագրեն, քան իրական փաստացի տիրապետում են:

Կառավարությունն այս հայտարարագրմամբ նաև նպատակ ունի լրացուցիչ եկամուտներ հայտարարագրի՝ ակնկալելով, որ որոշ մարդիկ կարող են իրենց եկամուտները ցույց տալ և այդ եկամուտներից, որոշակի հարկեր է գանձվելու պետական բյուջե:

Կարելի է ասել, որ այդ գործընթացն արդեն սկսվել է: Այս տարվա դեկտեմբերի 1-ից բնակարանների վարձավճարներից պետք է մարդին 10% եկամտային հարկ պահեն և հայտարարգրեն: Այսինքը պասիվ եկամուտների մասով արդեն սկսել է այդ գործընթացը: Եթե չանեն, ապա նախատեսված է տուգանք: Հայտարարագրման այս ինստիտուտը կգործի հիմնականում այն ժամանակ, եթե հարկային մարմիններն ունենան բավարար տվյալներ որ, օրինակ, X անձը տարբեր եկամուտներ է ստացել: Իսկ այն հնարավոր է, եթե բողոքներ կամ ապացույցներ լինի։ Ասենք օրինակ Y անձը հայտարարի, որ X անձին գումար է տվել և այդ մասին հայտարարագիր ներկայացնի հարկային մարմնին:

Մյուս մեխանիզմներով շատ դժվար է լինելու բացահայտել իրական ստվերային շրջանառությունը,  որն առկա է:

ՊԵԿ տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի բաժնի պետ Լուսինե Մկրտչյանը Panorama.am-ին հայտնեց. «Այս պահին էլ օրենքը գործում է, որով ֆիզիկական անձը պարտավոր է տարվա ավարտին գնա և հայտարարագիր ներկայացնի, իր եկամտային հարկը պետությանը վճարի։ Եթե անձը ֆրիլանսեր է, գումար է գեներացրել, եկամուտ է ունեցել, ապա իր եկամտի 20%-ը պետք է վճարի»։

Լուսինե Մկրտչյանի պարզաբանմամբ՝ եկամտի հայտարարգրումը և եկամտահարկի վճարումը թողնված է անձին, որը պետք է գնա և այդ վճարումն անի և շատերը կան, որոնք ներկայացնում են իրենց եկամուտները՝ վճարելով հարկերը, բայց կան նաև մարդիկ, որ դրանք թաքցնում են։

«Բայց նրանց գործունեությունը մի օր կբացահատվի օպերատիվ տվյալներով և իրենց էլ կբերեն հարկման դաշտ»,-ասաց Մկրտչյանը։

ՊԵԿ տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի բաժնի պետը հայտնեց, որ ֆրիլանսերների գործունեությունը կարգավորվում է ՀՀ Հարկային օրենսգրքի Եկամտային հարկով հարկման օբյեկտը, հարկման բազան և դրույքաչափերը գլխի դրույթներով։

Պատրաստեց՝ Արմեն Վարդանյանը