Ձեր վստահելի աղբյուրը

44-օրյա պատերազմից հետո պարբերաբար լսում էինք, լուսանկարներ տեսնում, որ թշնամի Ադրբեջանն իր հսկողության տակ անցած Արցախի Հանրապետության տարածքներում խեղաթյուրում, ոչնչացնում, վանդալիզմի է ենթարկում հայկական հուշարձանները, եկեղեցիները, խաչքարերը։ Իսկ այս տարվա սեպտեմբերից՝ արցախցիների բռնի տեղահանությունից հետո նման դեպքերն ավելի հաճախ են։

Panorama.am-ը զրուցել է ԵՊՀ մշակութաբանության ամբիոնի վարիչ, պ.գ.դ., պրոֆեսոր,  Տիգրանակերտում պեղումներ իրականացրած արշավախմբի ղեկավար, monumentwatch.org ծրագրի գիտական ղեկավար Համլետ Պետրոսյանի հետ՝ Արցախի Հանրապետությունում նման պայմաններում հայկական հուշարձանների պահպանման մեխանիզմների, դրանց կիրառման հնարավորություն մասին։

Panorama.am-Ադրբեջանի՝ հայկական հուշարձանները ոչնչացնելու, խեղաթյուրելու դեմն առնելու միջոցը ո՞րը կարող է լինել։

Համլետ Պետրոսյան-Ընդհանրապես, ամենատարածվածը համարվում է միջազգային մշակութապահպան կազմակերպությունների՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ, ԻԿՕՄՕՍ, ԻԿՕՄ արձագանքը, բայց, որպես կանոն, միջազգային նման կազմակեպությունները պետությունների կազմակերպություններ են, քաղաքական կազմակերպություններ են, որոշումներն ընդունվում են շատ հաճախ ոչ թե ըստ իրավիճակի, այլ ըստ քվեարկության։ Դա բարդացնում է  խնդիրը։ Բայց դա մի ճանապարհ է, որի ուղղությամբ անպայմանորեն կարելի է աշխատել։

Մենք ընտրել ենք հիմնականում խնդիրը միջազգային գիտական հանրույթին ներկայացնելու ճանապարհը։ Դա նույնպես շատ կարևոր է այն առումով, որ շատ հաճախ  միջազգային զանազան մշակութապահպան կազմակերպություններ, ներառյալ քաղաքական՝ Եվրախորհուրդ, ՄԱԿ, դատարաններ, որպես կանոն դիմում են ավելի չեզոք  աղբյուրների։ 

Այս տեսակետից monumentwatch.org և Caucasus Heritage Watch-ն ակադեմիական հարթակներ են, չեք գտնի հայկականության, միտումնավորության որևէ դրսևորում։ Հատուկ համակարգ ենք մշակել, թե ինչպես ներկայացնել, հետևել ակադեմիական բարեվարքությանը, ավելորդ բառեր չասել և այս տեսակետից, կարծում եմ, մենք հաջողում ենք։ Դրա վկայություններից մեկն էլ այն է, որ ԱՄՆ դեսպանությունը մեզ առաջարկում է պայմանագիր կնքել Քորնելի համալսարանի հետ և համատեղ աշխատել որպես ամերիկյան և հայկական գիտական թիմեր։

Panorama.am-Գիտական մակարդակով արվում է հնարավոր ամեն ինչ, իսկ պետական մակարդակով բավարար քայլեր արվո՞ւմ են։

Համլետ Պետրոսյան-Ես կդժվարանամ ասել բավարար են։ Ընդհանրապես, իշխանության դիրքորոշումը կապված  այս ծանր վիճակի, պայմանագիր կնքելու հեռանկարի հետ, կորակեի զգուշավոր։ Երևի քաղաքականության մեջ դա հնարավոր է, բայց  մյուս կողմից էլ, ակնկալում եմ, պետությունը վարի նաև մշակութային ժառանգությանն ուղղված հատուկ քաղաքականություն և պարտադիր չէ այդ երկուսը՝ քաղաքական ընթացքն ու ժառանգության հանդեպ վերաբերմունքն իրար հետ կապել։ Մենք մեր թիմով  գրել ենք՝ ինչ անել հիմա։ Ուղարկել ենք մեր գրությունը մեր եկեղեցուն, Արցախի նախկին իշխանությանը, Հայաստանի իշխանություներին։ Մի երկու անգամ թեթև քննարկում է եղել, կարծես, ցավոք, որոշումը դանդաղում է։ Առաջակում ենք, որ եթե  պետությունը քաղաքական խնդիրներ ունի, ստեղծի վարչագիտական կենտրոն, պետության՝ Արցախի մշակութային ժառանգության հանդեպ վարվող քաղաքականության գործառույթը պատվիրակի այդ կենտրոնին։ Դա այս պայմաններում լավագույն լուծումն է։ Այս պահին պատասխան չկա։

Panorama.am-Ադրբեջանում գտնվող հայկական հուշարձաններն ադրբեջանցիները մեկ աղվանականցնում են, մեկ ուդիականացնում, հիմա նաև ուղղափառացնում։ Ինչո՞ւ՝ աղվանական, ուդիական, ...  բայց ոչ հայկական։

Համլետ Պետրոսյան- Ադրբեջանի համար ամենամեծ խնդիրներից մեկը հայերի պատմական ներկայությունն է այդ տարածքներում։ Ինչպե՞ս ժխտել  այդ պատմական ներկայությունը, երբ որ այդ փաստերը  հազարավոր են։ Ուրեմն կարելի է փորձել այդ փաստերը որոշակի փոփոխությամբ վերագրել ուրիշներին, միայն թե հեռացվի հայկականից, կապ չունի, թե ումն է։

Բայց այստեղ մի ուրիշ խնդիր էլ կա. Արցախն ու Ուտիքը դարեր շարունակ  գտնվել են Աղվանից եկեղեցու կազմում, կաթողիկոսները հանդես են եկել որպես Աղվանից կաթողիկոսներ, երբեմն իշխաններն են հանդես եկել որպես Աղվանից իշխան։ Այս ձևական բանը, քանի հայագիտությունը խորը և մանրամասն չի մեկնաբանել, հնարավորություն է  տալիս  ադրբեջանցիներին ասելու՝ տեսեք, եթե նա Աղվանից կաթողիկոս է եղել, ի՞նչ է նշանակում հայկական խաչքար։

Բայց բոլոր գրերը հայերեն են, կաթողիկոսները հիմնականում հայեր են եղել, խոսել ու գրել են հայերեն։ 

Panorama.am- Ահա թե ինչ...  Շնորհակալություն մեկնաբանելու համար։

Զրուցեց՝ Տաթև Մանուկյանը