Ձեր վստահելի աղբյուրը

2023 թվականին ինչ վիճակում էր Հայաստանում մարդու իրավունքների պաշտպանությունը՝ տարբեր ոլորտներում։ Panorama.am-ի խնդրանքով անցնող տարում ՀՀ-ում մարդու իրավինքների պատկերը ներկայացրել է իրավապաշտպան, Հայաստանի նանխկին ՄԻՊ Լարիսա Ալավերդյանը։

«Ընթացիկ տարում այն գործընթացը, որը կոչվում է մարդու իրավունքների կոպիտ ոտնահարում, այն է՝ դատարանների դեմ այն արշավը, որը սկսվել է, ոչ թե 2023 թվականին, այլ դրանից առաջ, շարունակվել է՝ ունենալով հլու-հնազանդ գործադիր իշխանության գործիքը՝ լինի ուժային կառույցները, թե դատական իշխանության գրեթե ամբողջ մասը։ Ոտնահարվում են քաղաքական իրավունքները, մասնավորապես տեղական ինքնակառավարման ընտրությունների ժամանակ։

2023 թվականին մենք լավ իրազեկված ենք Ալավերդիում տեղի ունեցող և դեռ շարունակվող հակաիրավական և մարդու իրավունքների կոպիտ ոտնահարումներով համեմված գործընթացների մասին։

Այն սկսել է այն շրջաններում, որտեղ ընտրվել են ոչ իշխանական  թևի կոսակցությունների՝ ավագանու ղեկավարներ, կամ անդամներ։ Դրանց դեմ սկսվում են շարունակական բնույթ կրող քաղաքական հետապնդումները, նրանց ձերբակալում են, առաջադրվում են տարբեր հանցագորւծությունների մեջ մեղսավորություններ, վերջիններս հայտնվում են ճաղերի այն կողմում և իրենց այնպես են վախեցնում, որ դուս գալով այդ իրավիճակից, հրաժարվում են թե՛ ներքաղաքական դաշտում իրենց իրավուները պաշտպանելուց, թե՛ ընդհանրապես քաղաքականության մեջ մասնակցությունից, ինչպես Գորիսի քաղքաքապետի դեպքում եղավ։

Ամենակոպիտ աչքի ընկնող երևությը, տեղական մակարդակի վրա կոպտորեն և անթաքույց ընդդիմադիր կուսակցություններից ընտրավածներ փորարինում են ՔՊ- կուսակցության ներկայացուցիչներով՝  լինի ՏԻՄ ղեկավար, թե ավագանու անդամ։

Երկրոդը՝ խոսքի ազատության դեմ աննախադեպ գրոհն է։ Մենք գիտենք, որ բազմաթիվ մարդկանց ևս մեղադրանքներ են առաջադրել 1,2 տարի առաջ ֆեյսբուքում կամ այլ սոցիալական ցանցում արած արտահայտությունների համար։ Վերջիններիրս շատ խաճախ մեղադրում են, օրինակ ատելության խոսքի տարածման համար, բայց ատելության նույն խոսքը, որը տարածվում է պրոիշխանական գործիչների կողմից, երբևիցե որևէ մեկը նմանատիպ վերաբերմունքի չի արժանացել։

Սա ընտրովի արդարություն կամ արդարադատություն է, որն աշխարհում համարվում է  ժողովրդավարության ամենակոպիտ խախպտումը։ Խոսքի ազատության դեմ այսպիսի հետապնդումները շարունակմվում են մինչ օրս։ Հստակեցնենք, որ այդ գործողությունները տեղի են ունենում ոչ միայն ձերբակալումներով, կամ կալանավորելով, այլև՝ ոչ մի գործողություն չանելով, ինչպես Գրիգորի Խաչատուրովի դեպքում։

Բայց, որպես կանոն, նման գործերի վերջում պարզվում է, որ նրանց բերում են տնային կալանքի, որը դաժան, ազատազրկումի նման մի բան է, եթե ոչ ավելին, կամ հետո, երբ բոլոր կրքերը հանդարտվում են, շատերը հասկանում են եղելությունը՝ հայտարարվում են, որ գործը կարճվում է։

Ես ուզում եմ անդրադառնալ այնպիսի իրավունքի տեսակին, ինչպիսին է աշխատանքային իրավունքը։ Հայաստանում տասնյակ տարիներ շարունակ աշխատանքային իրավունքները ոտնահարվում են անխնա։ Դուք կարող եք տեսնել, թե ինչպես են աշխատում սուպերմարկերտների աշխատողները։ Նրանց այնպես են շահագործում, որ դեպքեր կան, երբ արցախցիներից գնում են ընդունվելու աշխատանքի, իրենց ասում են, որ հիմա դեռ չկա տեղ, բայց մի ամսից կլինի։ Սա նշանակում է, որ մարդիկ մեկ ամսից ավելի չեն դիմանում այդպիսի շահագործմանը։ 8-ժամյա աշխատանք, հանգստյան օրեր, բոլորը ոտի տակ տված է և այդ ամենը բացատրվում է նրանով, որ դրանք մասնավոր կազմակերպություններում են, բայց կներեք՝ եթե մասնավոր է, ապա Հայաստանից դո՞ւրս է։

Աշխատանքային իրավունքները շարունակվում են զանգվածաբար ոտնահարվել։
Ինքնագովեստի արժանացած աշխատավարձերի կամ թոշակների բարձրացումը, ձեռք առնելու նման մի բան է, որովհետև այն թվերը, որոնք հրապարակվում են թոշակների և նվազագույն աշխատավարձերի բարձրացման վերաբերյալ, բացարձակապես չեն համապատասխանում ճշմարտությանը և բոլորը գիտեն, որ գնաճը բավականին բարձր տեմպով է ընթանում, այն դեպքում, երբ թոշակները բարձրացվում են շատ չնչին ձևով։ Մենք օրենք ենք ընդունել 2000-ականների վերջին, ըստ որի, նվազագույն  աշխատավարձը և թոշակը չպետք է լինեն ցածր, քան նվազագույն սպառողական զամբյուղը։ Այսինքը մենք նաև տեսնում ենք սոցիալական իրավունքների կոպիտ խախտում։

Ես ցավում եմ, որ այդ առումով այդպես էլ չկայացան Հայաստանում գործող արհեստակցական միությունները։ Ես ոչ մի վատ բան չեմ ուզում ասել այն աշխատողների հասցեին, որոնք աշխատում են այդ արհեստակցական միավորումներում, բայց իրականում մարդին չեն դիմում այդ միություններին, երբ որ կոպտորեն ոտնահարվում են իրենց աշխպատանքային իրավունքները և այն բացատրվում է նրանով որ, մեր խոշոր գործատուները, նաև՝ առևտրային ցանցերում, պարզապես գտնվում են իշխանության հովանու ներքո։

Կան նաև այլ իրավունքներ, որոնց մասին քիչ են խոսում, դրանք խոցելի խմբերի իրավունքներն են, մասնավորապես՝ երեխաների, ծեր և անօգնական մարդկանց իրավունքներն են։ Մենք գիտենք, որ այս տարիների ընթացքում ուղղակի ոչնչացվեցին այն իստիտուտները, որոնք օգնում էին որոշ հնարավորություններ երեխաներին և խնամքի կարիք ունեցող ծերերին։ Մենք ունեինք այդպիսի հիմնարկներ, որտեղ այդ աջակցությունը տրամադրվում էր և գիտենք, որ նման հիմնարկների աշխատանքը, փաստորեն, դադարեցվեց, բայց դրան համարժեք այլ հաստատություն կամ համակարգ այդպես էլ չստեղծվեց։

Զրուցեց՝ Արմեն Վարդանյանը