Ձեր վստահելի աղբյուրը

2023 թվականի սեպտեմբերյան հերթական ռազմական ագրեսիայից հետո Արցախի ժողովուրդը ստիպված արտագաղթեց իր հազարամյա բնօրրանից, ինչը սակայն չի նշանակում, որ արցախահայության իրավունքների և Արցախի համար պայքարում վերջակետ է դրվում։ Նոր իրողություններում ինչ իրավական հիմքերով և քայլերով պետք է ընթանա հայ ժողովրդի պայքարն իր պատմական բնօրրանի մի հատվածի և նրա բնակիչների իրավունքների համար։ Panorama.am-ն այդ հարցերի շուրջ զրուցեց փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ Ալեքսանդր Մանասյանի հետ։

«Նախ պետք է արձանագրենք տեղի ունեցածը և այն ցեղասպանություն էր։ «Էթնիկ զտումը» ոչ այն հասկացությունն է, որը լիարժեք ձևով, ամբողջ ծավալով արտացոլում է տեղի ունեցածը։ Այն հազարամյակների իր հայրենիքում, բռնությունների, ահաբեկչությունների այնպիսի ալիքի ձևավորումն էր ադրբեջանի թուրքերի կողմից, որի հետևանքով տեղի ունեցավ ամբողջ ազգաբնակչության հարկադիր ելք։

Շատերն են հիմա խոսում թե, ինչու են դուրս եկել։ Այդպես չէ, ամեն օր սպանություն էր։ Խաղաղապահների անհասկանալի առաքելության պայմաններում տեղի էր ունենում աստիճանական ամենօրյա ահաբեկչություն, սպանություն, բռնություններ։ Այն, ինչ արցախցիներն արեցին՝ բողոքի աննախադեպ ակցիա էր, որ միջազգային համապատասխան կառույցներն անգործունակ գտնվեցին կանխելու կատարված հանցագործությունը, զսպելու հանցագործին։ 

Մեր առջև նոր իրադրություն է և մենք պարտավոր ենք նախ իմաստավորել տեղի ունեցածը և դրա իմաստավորումը ոչ միայն նոր ստեղծված իրավիկճակի ադեկվատ ըմբռնումն է, այլև մեր բաց թողած սխալների, մեր վրիպումների արձանագրումը, գիտակցումը, դրա պատճառների վերհանումը։

Երբ ասում ենք՝ ցեղասպանություն է, պետք է նկատի ունենանք, որ նաև Արևմտյան Հայաստանում է եղել ցեղասպանություն, բայց կա տարբերություն։ Տարբերությունն այն է, որ թուրքերն այդ ցեղասպանությունն իրագործել են իրենց պետության տարածքում։ Արևմտյան Հայաստանն միջազգայնորեն վաղուց համարվում էր Օսմանյան կայսրություն, որը հետագայում դարձավ Թուրքիայի հանրապետություն և ամբողջ տարածքը վերահսկվում էր։

Արցախի դեպքում այն այդպես չէ։ Ադրբեջանն ցեղասպանություն է իրագործել միջազգային իրավունքով իրեն չպատկանող տարածքում։ Տխուր է ասել, բայց տասնամյակներ շարունակ մեր քաղաքագիտական, իրավական, հասարակակագիտական միտքը չկարողացավ այս կարևոր դրույթը դարձնել ազգային, հանրային գիտակցության սեփականություն։ Հայաստանի և նույնիսկ Արցախի ազգաբնակչության մեծ մասը համոզված է, որ Ադրբեջնն այդ գործողություններն իրականացրել է իրավաբանորեն իրեն պատկանող տարածքներում, այն այդպես չէ։ Այն մոլորություն է կամ կեղծիք։ Կեղծիք է՝ մեզ համար դարձած մոլորության աղբյուր, որովհետև այսպիսի տարածքի հարցի ճշգրտում կատարվում է իրավական հիմքերով, տարածքային իրավունքի վերաբերյալ գոյություն ունեցող փաստաթղթերով, իսկ դրանք Արցախի դեպքում կան, և պետք է կատարվեն օրինաչափ, տրամաբանական, իրավաչափ եզրակացություններ։

Իրավական փաստաթղթերի փաթեթից բխող եզրակացությունները մի քանի դրույթներով կարելի է ասել, որ նախ՝ Արցախը նախորդ դարի 20-ական թվականներին բռնակցվել է Խորհրդային Ադրբեջանին, իսկ բռնակցումն օրինական ակտ չէ և չի կարելի ասել, որ դրանից հետո Լեռնային Ղարաբաղն օրինաբար պատկանել է Խորհրդային Ադրբեջանին։ Կա միջազգային իրավունքի մի սկզբունք, որը Հռոմի կայսրությունից հասել է մեր օրերը, այն է՝ ապօրինությունից իրավունք չի բխում։ Նաև Լեռնային Ղարաբաղը Խորհրդային Միության օրենքներին համապատասխան և հանրաքվեով է հռչակել է իր անկախությունը...

Այս ամենը ինչու ես ասացի, որից բխում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետությունը միջազգային իրավունքի տեսանկյունից չի պատկանում Ադրբեջանին, քանի որ սա չի դրաձել մեր ազգի հանրային գիտակցության փաստը...

Մինչև երբ ենք մնալու իրավական փաստերի անգիտության  մեջ, մինչև երբ են լռելու մեր իրավաբանները, մինչև երբ են լռելու մեր քաղաքական գործիչները, որոնք կհասկանան այս բաները։ Ես չեմ ասում, թե այն, ինչ ես ասացի, հենց այդ բառերով էլ կարելի է ներկայացնել Ադրբեջանին կամ միջազգային հանրությանը։ Հնարավոր են այլ տարբերակներ, որը կենթադրի իրավիճակը, դիվանագիտությունը, դիվանագիտորեն նրբին կլինի, բայց ցանկացած նրբին դիվանագիտություն, ցանկացած այդպիսի դիվանագետ նախ ճշմարտությունն է իմանում, հետո է փորձում հաղթել դիմացինին։

Մենք մեզ խաբում ենք՝ Ադրբեջանն ասում է՝ այս տարածքն իմն է, մենք էլ ասում ենք՝ հա, քոնն է։ Մինչև ե՞րբ... Ես հարցնում եմ Panorama.am-ին, մինչև երբ։ Մեր ժողովրդի հիմնական զանգվածն այս անգիտության մեջ է։ Անգիտության մեջ է մեր իրավաքաղաքական էլիտայի մեղքով, որոնք չեն կարողանում գրագետ հղում կատարել փաստաթղթերին։ Մինչև ե՞րբ։

Մենք, արցախահայությունը հայտնվել ենք նոր իրավիճակում։ Արցախահայության համար նույնպես քաղաքական, իրավական մշակված կողմնորոշիչ  դրույթներ են պետք։ Մենք դեռ չունենք այն։ Լավ է, որ Հայաստանում գրանցված «Արցախի հայրենակցական միությունը» հայտարարել է, որ արցախցիների՝ Արցախ վերադառնալու ճանապարհն անցնում է հզոր Հայաստանով։ Լավ  միտք է, բայց այն սպառիչ չէ։

Մարդիկ այնտեղ բնակարաններ են, թողել, այստեղ բնակարաններ չունեն։ Մարդիկ այնտեղ հայրենիք են թողել, որտեղ ապրել են, որտեղ իրենց սրբավայրերն են, դրանցից մեկը ես եմ։ Իմ հայրենական տունը բռնագրավված է, ես չեմ կարող գնալ իմ տուն։ Այսօր էլ մեր իրավաբաններն ու իրավական հավակնություներ ունեցող քաղաքագետները պետք է փնտրեն բոլոր այն հնարավոր ուղիները, որոնցով կարելի է այս հարցը բարձրացնել։ Ադրբեջանը ցեղասպանություն է իրագործել իրեն չպատկանող տարածքում, որտեղ մի ժողովուրդ ապրել է հազարամյակներ, օրինաբար, ժամանակակից միջազգային իրավունքի տեսանկյունից ամբասիր ձևով հռչակել է անկախություն։

Մենք ինչո՞ւ Եվրոպայի հետ չենք խոսում այս լեզվով։ Ինչո՞ւ ենք աշխահից թաքցնում այս բաները, ինչո՞ւ ենք այն համարում վտանգավոր։ Ինչո՞ւ պետք է մեր բարեկամը եվրոպայում չիմանա այդ մասին և բարձրաձայնի, այն ինչո՞վ է վտանգավոր մեզ համար։ Ինչո՞վ է մեզ համար վտանգավոր քարոզչական դաշտում հաղթելը։ Ես սա ուղղակի չեմ հասկանում, ես դադարել եմ հասկանալուց...»,-ասաց Ալեքսանդր Մանասյանը։

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում։