Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նախորդ շաբաթ պաշտոնապես հաստատվեց, որ  HSBC  բանկը հեռանում է ՀՀ ֆինանսական շուկայից, նրա ակտիվները գնել է Արդշինբանկը։ Ավելի վաղ հայտնի էր դարձել Վիվա-ՄՏՍ  հեռահաղորդակցության առաջատար օպերատորի վաճառքի մասին։ Մասնագետներն այս գործարքների մեջ տեսնում են Հայաստանից օտարերկրյա կապիտալի արտահոսքի միտում։

Հայաստանի ներդրումային միջավայրի գրավչության, օտարերկրյա ներդրումները հայկականով փոխարինելու և այնտեղ արձանագրվող գործընթացների վերաբերյալ Panorama.am-ը հարցեր ուղղեց ՀՊՏՀ Վիճակագրության ամբիոնի վարիչ Արմեն Քթոյանին։

Ա. Քթոյան-Եթե հարցը դիտարկենք այն տեսանկյունից, թե նախկինում և ներկայում էլ արվող օտարերկրյա ներդրումներն որքանով են իրապես օտարերկրյա, ապա նման հարց միշտ էլ եղել է։ Այդ պրակտիկան տարածված է եղել, երբ հայաստանյան կապիտալը դուրս է բերվել, վերափաթեթավորվել է այլ կապիտալով և ներդրում է արվել Հայաստանում։ Սա մի խնդիր է, և մեկ այլ խնդիր է, թե որքանով է հայաստանյան բիզնես միաջավայրը նպաստավոր օտարերկրյա ներդրողների համար։

Այս հարցին պատասխանելու համար, պետք է հասկանալ, թե հայաստանյան տնտեսությունն երբևէ նպաստավոր միջավայր եղել է օտարերկրյա ներդրումների համար, եթե այո, ապա՝ երբ։  Եթե փորձենք վերլուծել, ապա կտեսնենք, որ նախկինում արված ներդրումներն ոչ այնքան նպաստավոր բիզնես միջավայրի արգասիք են, որքան արդյունք այն բանի, որ մենք ունեցել ենք օտարերկրյա ներդողների տեսանկյունից գրավիչ ներդրումնային օբյեկտներ և այդ ներդրումները ձեռքբերու հայտ է ներկայացվել։ Ձեռքբերումները կատարվել են և դրանք արձանագրվել են որպես օտարերկրյա ներդրումներ։ Արդյուքնում այդ ներդրումները սահմանափակ թիվ են կազմում, հետևաբար, եթե դրանց ձեռբերման համար են օտարերկրյա ներդրողնեը լուրջ և ծանրակշիռ հայտ ներկայացնում և շահագրռվածություն ցուցաբերում, ապա պարզ է, որ երբ այդ օբյեկտները վերջանային, ապա նման ինտենսիվություն այլևս չէր լինի։

Մյուս կարևոր համգամանքն էլ կա՝ այն է, որ մենք ունենցել ենք համեմատաբար ազատ շուկաներ, որտեղ օտարերկրյա ներդրողը կարող էր գար, առկա պահանջարկը բավարարեր,  և այն, ըստ էության, ևս օտարերկրյա ներդրում էր։ Օրինակ, հեռահաղորդակցության ոլորտում կար պահանջարկ, կար ընդամենը պետական մեկ ընկերություն, որը գործում էր և մենաշնորհային դիրք էր զբաղեցնում։ Հետո ավելացավ ևս մեկ մրցակից, այնուհետև եկավ ևս մեկը՝ «Օրանժ» ընկերությունը և հետո ինչ-որ մի իրավիճակու կրկին դուրս եկավ Հայաստանից։  Հեռահաղորդակցության ոլորտի շուկան նույնպես ազատ էր է և հնարավոր էր այդ պահանձարկը բավարարելու համար բավականին շահութաբեր բիզնես իրականացնել։

Ստրատեգիական օբյեկտներ ենք ունեցել, որոնք ևս գրավիչ էին ներդրողների համար։ Օրինակ, տարատեսակ ՀԷԿ-երը, որոնք շահագրգռվածություն են առաջացրել մասնավորապես դրանց մասնավորեցումն օտարերկրյա ներդրողների կամ օտարերկրյա փաթեթավորմամբ ներկայացված հայաստանյան կապիտալի կողմից։

Այս իրողության պայմաններում ասել , որ ներդրումնային միջավայրը նախկինում եղել է նպաստավոր, հիմա նպաստավոր չէ և կապիտալը դուրս է գալիս, ես այդպես չէի ասի։ Պարզապես այդ հեշտ հնարավորությունները վաղուց սպառվել են և արդեն բավականին բարդ է օտարերկրյա ներդրող բերելը և նրան շահագրգռելը, որովհետև ոլորտները, որոնք ներդրողների տեսանկյունից շահութներ են ապահովում, շատ չեն։ Կան նաև անվտանգային խնդիրներ, շուկայի փոքրություն և շատ այլ գործոններ, որոնք խոչընդոտ են ներդրողների տեսնակյունից՝ հատկապես զարգացող տնտեսություններում ներդրում կատարող սուբյեկտների տեսանկյունից։ Այս համատեքստում եթե դիտարկենք HSBC-ի հեռանալը, ապա այն ես կհամարեի ոչ այնքան ոչ նպաստավոր ներդրումնային միջավայրի դրսևորում, որքան այն, որ այդ բանկի տեսնակյունից երկարաժամկետ զարգացման առումով շատ ավելի հետաքրքիր շուկաներ կան և իրենք, միգուցե, ցանկանում են շատ ավելի կենտրոնանալ այդ շուկաների վրա, այն իրենց ռազմավարական տեսլականից բխող որոշում է, ինչը կարելի է հասկանալ, բայց այն մեզ համար այդքան էլ լավ չէ։

Panorama.am-Ի՞նչ վիճակագրություն ունենք օտարերկրյա ներդրումների ոլորտում։

Ա. Քթոյան-Եռամսյակային կտրվածքով են օտարերկրյա ներդրումներն ամփոփվում, և եթե 2023 թվականի ներդրումնային ակտիվությունը փորձենք վերլուծենք, ապա կարձանագրենք, որ 2022 թվականի համեմատությամբ որոշակի աճ կա։ Երկրների առումով Արաբական Միացյալ Էմիրությունները բավականին նշանակալի աղբյուր են հանդիասցել նախորդ տարում կատարված ներդրումների տեսանկյունից։ Արձանագրվում է, որ ֆինանսական ոլորտում է ակնկալվում ներդրումը,  բայց իմ ունեցած տեղեկություններով, վերջնարդյունքում կրկին հանքարդյունաբերության մեջ է այդ ներդրումը կատարվելու։

Վիճակագրական տվյալները վկայում են, որ մեր մոտ շարունակում են գրավիչ մնալ էներգետիկ ոլորտը, որտեղ մասնավորապես ՀԷՑ-ը երկարաժամկետ  նշանակալի ներդրումային նախագծեր է իրականացնում և այդ ոլորտում ևս այլ նախագծեր կան, ինչպես նաև հանգագործությունը։ Ասյտեղ առանձին սուբյեկտների մասով ներդրողների փոփոխություն, որոշակի տեղաշարժեր կան, նաև՝ Ամուլսարի շրջանակներում արվող ներդրումներն են։

Որոշակի ակտիվություն կա նաև անշարջ գույքի շուկայում, պայմանավորված անշարժ գույքի գների աճով, ռուս միջազգային այցելուների գործոնով։ Այլ ոլորտներում կան, իրականացվում են ներդրումնային նախագծեր, բայց դրանք զուտ ծավալային առումով ընդգրկուն չեն և դեռ վաղ է ասելը, որ ներդրողները վերակողմնորոշվում են դեպի այլ ոլորտներ։ Եթե գոմարայաին ծավալային առումով նայենք, ապա կտեսնենք, որ 2022 թվականի համեմատությամբ 35-40% -ի աճ է գրանցվել հրապարակվող տվյալների հիման վրա։ Այն աճի առումով լավ է, բայց այստեղ մեկանգամյա գործարքների  էֆեկտն է, այլ ոչ թե ընդհանուր բիզնես կամ ներդրումնային միջավայրում արձանագրված աշխույժության հետևանք է։