Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանում կառուցվելիք նոր ատոմային էներգաբլոկի հզորության վերաբերյալ փորձագիտական հանրության շրջանում կարծիքները բաժանվել են։ Նրանց մի մասը գտնում է, որ պետք է արձագանքել Ռուսաստանին և համաձայնել նրա առաջարկած 1200 ՄԳ/Վ հզորությամբ ատոմակայանի կառուցմանը։ Փորձագետների մյուս մասն էլ կարծում է, որ նման հզորությամբ ատոմակայանի կառուցումը նախընտրելի չէ և դրա համար բերում են գիտական հիմնավորումներ։

Հիշեցնենք, որ օրեր առաջ ՌԴ-ի «Ռոսատոմ» պետական կորպորացիայի գործադիր տնօրեն Ալեքսեյ Լիխաչևը հայտարարեց, թե Հայաստանը պետք է 2.5-3 տարվա ընթացքում կողմնորոշվի ատոմային էներգիայի իր հետագա զարգացման ձևաչափի հարցում։

Panorama.am-ը էներգետիկ փորձագետ, Հայաստանի էներգետիկայի նախարարի նախկին տեղակալ Էդվարդ Արզումանյանին խնդրեց ներկայացնել իր մոտեցումները նոր կառուցվելիք էներգաբլոկի վերաբերյալ։

Էդվարդ Արզումանյանն ասաց. «Հայաստանի ռազմաքաղաքական և աշխարհագրական դիրքը, և աշխարհի հետ շփվելու նրա հնարավորություններն այնպես, ինչպես եղել են 1990-91 թվականներին, այսօր չկան։ Եթե մենք ցանկանում ենք, որ Հայաստանում նման մեծ հզորության  ատոմային էներգաբլոկ կառուցվի, ապա այս կարևոր հանգամանքները պետք է աչքի տակ ունենանք։ Բայց ամենակարևորը Էներգետիկ անվտանգության պայմաններն են։

Հայաստանի էներգահամակարն այսօր և մոտակա տարիներին կարող է ունենալ պիկային հզորության այնպիսի չափ, որը թույլ չի տալիս նման մեծ հզորությամբ ատոմային բլոկ կառուցել։

Այսօրվա մեր էներգահամակարգը պիկային ժամերին՝ երեկոյան 19-20-ի սահմաններում, բոլոր տվյալների և հաշվետվությունների համաձայն, կազմում է 1200 ՄԳ/Վ։ Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության պահանջների համաձայն, նման համակարգում կարելի է կառուցել միայն այնպիսի ատոմային բլոկ, որի հզորությունը չի գերազանցի տվյալ էներգահամակարգի պիկային հզորության 45-50 %-ը։ Այսինքը, եթե Հայաստնում պիկային հզորությունը կազմում է 1200 ՄԳ/Վ, ապա մեզ մոտ կարելի է կառուցել ամենաշատը 500 կամ 600 ՄԳ/Վ հզորության ատոմային բլոկեր։ Այս բոլոր ծրագրերը նախատեսված են ՀՀ կառավարության 2016 թվականի հունվարին հաստատաված «Հայաստանի մինչև 2036 թվականը էներգոհամակարգի զարգացման ծրագրում»։ Այդ ծրագրում բոլոր գիտական հիմնավորումները կան, թե ինչու չի կարելի նման հզորության էներգաբլոկ կառուցել։

2016 թվականին 500-600 ՄԳ/Վ հզորությամբ ատոմային բլոկ կառուցում էին միայն Չինաստանը և Կանադան, իսկ Ռուսաստանում այն չկար, որովհետև նրանք 1993 թվականից սկսելով 500 ՄԳ/Վ հզորությամբ ատոմային բլոկի նախագծման աշխատանքները և մինչ օրս նրա կառուցումը չեն հասցրել ավարտին։ Հիշում եմ 1993 թվականին, երբ ես ՀՀ էներգետիկայի փոխնախարար էի, ռուսները եկան Հայաստան և ասացին, որ մեզ մոտ կկառուցեն նման հզորության էներգաբլոկ։ Բայց Ռուսաստանում ոչ մի տեղ նման ատոմակայան չի կառուցվել և չի աշխատում, իսկ Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալությունը թույլատրում է բլոկեր կառուցել այն պետություններին, որոնք նման բլոկ իրենց տարածքներում կառուցել և դրանից հետո 3 տարի փորձարկել են, ունեն աշխատանքի դրական փորձ, որը պետականորեն հիմնավորված է։
Այսպիսով այսօր գիտականորեն, տեխնիկապես, միջազգային պահանջներով սահմանված նորմերով այնպես է արված, որ մենք Հայաստանում 500-600 ՄԳ/Վ հզորությամբ բլոկերից բացի այլ, օրինակ,1000-1200 ՄԳ/Վ հզորությամբ կայան իրավունք չունենք կառուցելու։

Դժվար է ասել, որ եթե սկսենք կառուցելը, ապա 10 տարի հետո մեր պիկային հզորությունը կլինի ոչ թե 1200 ՄԳ/Վ այլ 1400 ՄԳ/Վ։ Ամենալավատես մարդիկ էլ պետք է հասկանա, որ այն հնարավոր չէ...

Պետք է նաև դիտարկել, թե մենք արդյոք կարող ենք էլեկտրաէներգիա արտահանել մեր հարևաններին։ Ես ուսումնասիրել եմ հարևան շուկաները։ Օրինակ, այսօր Թուրքիան ունի էլեկտրաէներգիայի պահանջ և Ադրբեջանը Վրաստանի վրայով էլեկտրաէներգիա է արտահանում Թուրքիա։ Ամառվա ամիսներին, երբ Թուրքիան 500 ՄԳ/Վ-ի պահանջ ունի, դրա 200 ՄԳ/Վ-ը տալիս է Վրաստանը, իսկ 300 ՄԳ/Վ-ը Ադրբեջանը։ Վրաստանում կա 1200 ՄԳ/Վ հզորությամբ ջերմակայաններ, որոնցից ընդամենը 300 ՄԳ/Վ-ն է արտադրվում։

Պետք է դիտարկենք մեր հարևաններին՝ էներգիայի արտահանման առումով։ Ռուսաստանում արդեն 25 տարի է ջերմային էլեկտրակայանները աշխատում են 60 % հզորությամբ, 40 %-ը պարապ կանգնած ժանգոտում են, որովհետև կարիքը չկա, ո՛չ Ռուսաստանի ներսում, ո՛չ էլ արտահանման համար։ Այդ երկիրը էներգիայի կարիք չունի, կարող է միայն արտահանել իր ատոմային հզորություններով և այսօր նա Վրաստանին տալիս է 250 ՄԳ/Վ էլեկտրաէներգիա։

Ադրբեջանն էլ կարիք չունի, նա իր գազի, մազութի պաշարներով ինքնաբավ է, նույնիսկ արտահանում է Թուրքիա։

Իրանի հետ ունենք պայմանագիր և նրանց տված գազի դիմաց 1/3-ի հարաբերակցությամբ մատակարարում ենք էլեկտրաէներգի։ Այս պայմանագիրը մինչև 2026 թ. է, որից հետո դրա կարիքը չեն ունենա, որովհետև ռուսներն այնտեղ կառուցում են երկու հատ 1060 ՄԳ/Վ հզորության ատոմային բլոկներ, որոնք կշահագործվեն 2025 և 2026 թվականին։ Այդ ատոմային բլոկերը կարտադրեն մոտավորապես 15 մլդ ԿՎ/Ժ էլեկտրաէներիգիա, այն դեպքում, երբ մենք Իրանին գազի դիմաց ամենաշատ էլեկտրաէներգին տվել ենք 2017 թվականին՝ ընդամենը  1.5 մլրդ ԿՎ/Ժ-ի չափով։ Ստացվում է, որ 2026 թվականին Իրանը կարտադրի 10 անգամ ավելի շատ էլէկտրաէներգիա, քան 2017 թվականին առավելագույնը ստացել է Հայաստանից։

Ներկայում մենք Իրանին տալիս ենք  1.1 մլն   ԿՎ/Ժ էլեկտրաէներդիա։ Չգիտեմ ինչու Իրանի հետ այդ պայմանագիրը երկարացրին մինչև 2030 թիվը, բայց այն նշանակություն այլևս չունի։ 2026 թվականից կարող ենք Իրանից այդ գազը գնել, բայց ՌԴ-ի հետ Հայաստանի կնքած պայմանագրում էլ գրված է, որ այլ երկրից գազ չենք գնելու...»։

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ կից տեսանյութում