Ձեր վստահելի աղբյուրը

Զատիկ կամ Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ Հարության տոնն այս տարի կնշվի մարտի 31-ին։ Զատիկ  նշանակում է զատում, բաժանում, հեռացում մեղքերից և վերադարձ առ Աստված: Այն Հայ Առաքելական Ս. Եկեղեցու 5 տաղավար տոներից մեկն է, որն ավանդաբար նշվում է քրիստոնեա ընտանիքներում։

Ինչպիսի՞ն պետք է լինի զատկական սեղանը, ի՞նչ ուտեստներ և զարդարանքներ են նախընտրելի, ի՞նչ խորհուրդ ունի նապաստակը և արդյո՞ք ցանկալի է այս կերպարի լայն գործածումը Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ Հարության տոնին։ Հարցերի շուրջ Panorama.am-ը զրուցել է մի քանի փառատոների հեղինակ Կարինե Փանոսյանի հետ։

Panorama.am - Ավանդաբար ինչպե՞ս է նշվել Ս․Զատիկը։

Կարինե Փանոսյան -  Զատիկը, ինչպես մյուս տոները, հնում շատ ճոխ իրադարձություն է եղել։ Մեծ պահքի զրկանքներից, զսպվածությունից հետո սկսվում է ուտիս շրջանը, որը դիմավորել են խրախճանքներով։ Պատմական Հայաստանի շատ բնակավայրերում երեկոյան են սկսել տոնել, հաճախ՝ մատաղ արել, ողջ գիշեր պատրաստվել։ Առավոտյան տոնակատարությունները սկսվել են եկեղեցի այցով։ Իսկ հետո` հյուրասիրություններ, երգ ու պար։ Զատկի խորհրդանիշը ներկած ձուն է։ Հետևապես, ձվախաղերն էլ է բազմազան եղել և կա։ սօր էլ շատ գյուղերում կարելի է հանդիպել ձվախաղերով տարված երեխաների ու պատանիների։ Երևանում էլ են խաղում, օրինակ` ձու կռվացնելը, երբ երկու հոգի ձվի սուր ծայրը խփում են, ում մոտ կոտրվեց` բութ մասով է շրջում ձուն։ Կոտրված ձուն հաղթում է պինդ ձու ունեցողը։ Հիշում եմ՝ մանկությանս տարիներին փայտե ձվեր էին պատրաստում և անազնիվ հաղթանակ գրանցելու համար։ Այլ խաղեր էլ կան, օրինակ, ձվերը պտտում են, ում ձուն երկար պտտվեց` նա էլ հաղթում է։ Կամ գլորում են թեք տեղում և ում ձուն բոլորից հեռու գլորվեց՝ հաղթում է ու տանում բոլորի ձվերը։

Կարծիք կա, որ այսօր արևմտյան մշակույթից է ներխուժել դռնեդուռ գնալու ավանդույթը, մինչդեռ, մեր տոներից շատերում դա պարտադիր մաս է կազմել, այդ թվում՝ զատկական ծեսերի ժամանակ։ Երեխաները դռնեդուռ են գնացել, խաշած ձու և քաղցրավենիք հավաքել։

Panorama.am- Հայկական զատկական սեղանն ինչպիսի՞ն պետք է լինի, ինչպիսի՞ ուտեստներ և ինչպիսի՞  խորհրդանշական  զարդարանքներն են նախընտրելի։

Կարինե Փանոսյան- Զատկի սեղանն առատ է եղել։ Նախ, ձուկն ու գառան միսը Մեծ պահքից հետո ամենասպասված մթերքներն էին։ Ձուն Զատկի խորհրդանիշն է, ներկում էին բնական մթերքներով` սոխի կեղևներ, տորոն բույսի արմատներ։ Սեղանին դրվում էր չամչով, բրնձով փլավ, բանջար ու այլ կանաչիներ, պանիր, որոշ վայրերում պանրախաշ էին մատուցում, որոշ վայրերում` գառան մսով ղափամա։ Այդ ամենից զատ` անպայման սեղանին դրվում է կարմիր գինի։ Իմ ընտանիքում` տատիկ-պապիկներս ծնունդով պատմական Մուսա լեռից են։ Զատկի սեղանի ավանդույթներում այլ ուտեստներ էլ կային։ Միս չէր դրվում, այլ միայն ձուկ։ Սեղանին կարևոր տեղ ունեին սպանախով կարկանդակն ու օկջան,որը խառը կանաչիներով, կանաչ սոխով, ֊սխտորով և ձվով պատրաստված կոտլետանման ուտեստ է։

Panorama.am- Կա՞ն այսօր օտարածին սովորույթներ, որոնք ցանկալի չէ կապել Ս․ Զատիկի տոնի հետ։ Ենթադրենք՝ նապաստակը, գազարը կամ այլ․․․

Կարինե Փանոսյան - Նապաստակի խորհուրդը քրիստոնեական մյուս ուղղություններում է առկա, իսկ գազարը նապաստակի հետ է նույնացվում։ Մեզ մոտ, որքան գիտեմ, նապաստակը ավանդաբար դեր չի ունեցել, սակայն արևմտյան մշակույթի գովազդի  ազդեցությունը մեծ է և հասել է մեզ։ Իսկ մեր արտադրողները չեն մտածում ազգային արժեքները վեր հանելու մասին,քանի որ հեշտ է ուրիշինն ընդօրինակելը։ Ես միշտ համոզված եմ եղել, որ ամերիկյան գովազդի օրենքները, եթե ներդնենք մեր երկրում, ապա աշխարհը կսկսի մեզ ընդօրինակել։

Լուսանկարում՝ Կարինե Փանոսյան