Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին երկու շաբաթում  Հայաստանի բանկերում և փոխանակման կետերում արձանագրվում է արտարժույթի արժեքի նվազում։ Դոլարի փոխարժեքը հատեց հոգեբանական 390 դրամի շեմը և հասավ մինչև 387դրամի։ Panorama.am-ն արձանագրված միտումը գնահատելու համար դիմեց տնտեսագետ, ՀՊՏՀ պրոֆեսոր Ատոմ Մարգարյանին։

«Դրամի արժևորման պատճառները շատ հստակ կոնյուկտուրային են։ Այսինքը՝ շուկայի առաջարկ-պահանաջարկի որոշակի հավասարակշռություն խախտում է, եթե ԿԲ-ն չի միջամտում։ Այդ կառույցն իրոք չի միջամտում, որովհետև ես ուսումնասիրեցի վերջին 2.5 շաբաթների ընթացքում 3.5-4% է դրամն արժևորվել։ Այն շատ պատճառների հետ կարելի է կապել, բայց հիմնական պատճառը շինարարական ակտիվությունն է, նաև զբոսաշրջային հոսքերի ավելացումը դեպի երկիր, որը կարելի է ենթադրել, որ որոշակի դոլարային հավելյալ մուտքեր է առաջացրել։ 

Ես տեսնում եմ նաև օֆշորային գոտիներից միջնորդավորված առևտուրը, հատկապես թանկարժեք մետաղների վերաարտահանումների մասին է խոսքը՝ ոսկերչական իրերի, թանկարժեք քարերի մասին է խոսքը, որի մասին վերջին շաբաթների ընթացքում շատ է խոսվում։
Այն դիսբալանսն է, որը ձևավորվել է առևտրային հոսքերի և հարկային մաքսատուրքերի գանձման բնագավառներում։ Այսինքը՝ շատ չնչին հարկ է գանձվում և, ընդորում, ոչ թե տոննաներով, այլև հազարավոր տոննաներով՝ հատկապես հոկտեմբեր, նոյեմբեր, դեկտեմբեր, հունվար ամիսներին և հիմա էլ շարունակվում է։ Պատժամիջոցներով պայմանավորված ոսկերչական իրերի արտահանման կամ վերաարտահանման հետ կապված է, ինչն ապահովել է արտարժութային մեծ ներհոսք։

Դրա մի մասը, բնականաբար, շրջանառվում է դեպի Ռուսաստան։ Այնտեղից ներկրում են, Հայաստանում իբր թե այն վերաբրենդավորվում է և արտահանվում է։ Շատ հավանական է, որ հենց նաև այդ գործոնով պայմանավորված լինի։ Այս մի քանի գործոնները բերում են դոլարի արժեզրկման։

Չի բացառվում, որ այստեղ նաև խաղ էլ կա՝ կապված քաղաքական պրոցեսների, լարվածության, այն անորոշությունների հետ, որը հավելյալ ճնշումներ է առաջացնում արտարժույթի շուկայում։

Ընդհանուր տենդենցն այն է, որ աշխարհում, մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգներում դոլարը և նրա դիրքերն ամրապնդվում են, սա ակնհայտ է, բայց Հայաստանում նման օրինաչափությունը կամ դրա արտացոլումը  տեսնել անիմաստ է, որովհետև մեր երկրում շատ բաներ, այդ թվում նաև դոլարի փոխարժեքի այս հանգամանքը, գլխիվայր շուռ է տրված։

Եթե ասենք, որ կան լուրջ ինտերվենցիաներ Կենտրոնական բանկից, իհարկե չկա, բայց, այնուամենայնիվ, մենք տեսնում ենք, որ արտարժութային պահուստային ռեզերվները վերջին 5-6 ամիսներին նկատելիորեն նվազել են, այն փաստ է։

Կարծում եմ, որ այս գործոնների համադրության հետևանք է արտարժույթի շուկայում ընթացող պրոցեսները։

Կա նաև մեկ այլ հանգամանք, որը ես կցանկանայի հատկապես ընդգծել, խոսքը վերաբերում է արտաքին պարտքի սպասարկմանը։ Խոսքը գնում է ոչ միայն պետական պարտքի արտաքին բաղադրիչի, այսինքը՝ արտաքին պետական պարտքի, այլև ընդհանուր կոնսոլիդացված արտաքին պարտքի մասին։ Բացի պետական մարմիններից՝ կառավարություն, ԿԲ-ը, մեծ ծավալի արտաքին պարտքեր են գոյացրել մասնավոր բանկերը  կամ, ավելի լայն անվանենք՝ ավանդային կազմակերպությունները։ Բանկերը և մասնագիտացված վարկային կազմակերպությունները, ֆոնդերը, ֆիրմաները և նաև միջֆիրմային վարկերն էլ դրանց մեջ, որոշակի մասնաբաժին են կազմում։

Եթե արտաքին պետական պարտքի ծավալը դոլարային արտահայտությամբ մոտ 6 մլրդ դոլարի կարգի է, ապա մնացած սեգմենտները մոտ 2 անգամ ավելի շատ պարտք են գոյացրել, իսկ ընդհանուր առմամբ մեր ընդհանուր՝ պետություն գումարած մասնավոր հատվածի, արտաքին պետական պարտքն ավելի քան 15 մլրդ դոլար է, սա է իրականությունը։

Սա լավ օրից չէ, իհարկե, և  սա ևս մեծ պահանջարկ է առաջացնում արտարժույթի նկատմամբ՝ միաժամանակ ներհոսք ապահովելով շինարարության ոլորտ, չեմ բացառում՝ նաև խաղաբիզնես։ Այդ ոլորտում շատ մութ գործընթացներ են գնում, որոնք արտաքուստ տեսանելի չեն և հոսքերը չեն ֆիքսվում, բայց, այնուամենայնիվ, այդ գործոնն անտեսել չի կարելի։ Այս իրավիճակում կարծում եմ, որ ընդհանուր պատկերը սա է»,-ասաց Ատոմ Մարգարյանը։