Ինչպես Ռիժկովն անձամբ որոշեց բացել ԽՍՀՄ սահմանը Սպիտակի երկրաշարժից տուժածներին փրկելու համար
Փետրվարի 28-ին մահացավ «Հայաստանի Ազգային հերոս» Նիկոլայ Ռիժկովը։ 1985-1991 թվականներին զբաղեցնելով ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի նախագահի պաշտոմը՝ նա անձնական մեծ ներդրում է ունեցել Սպիտակի 88-ի աղետաբեր երկրաշարժից տուժածներին առաջին օգնություն ցուցաբերելու և հետևանքների վերացման աշխատանքներում։
2008 թվականին նախագահ Սերժ Սարգսյանի հրամանագրով՝ նրան շնորհվեց «Հայաստանի Ազգային հերոս» բարձրագույն կոչումը՝ դժվարին պահերին հայ ժողովրդին ցուցաբերած բացառիկ աջակցության համար։ Հայ ժողովրդի համար այդ ողբերգական օրերին Նիկոլայ Ռիժկովի կատարած գործողություններին անմիջապես մասնակցել և ականատեսն է եղել այդ տարիներին Սպիտակի շրջկոմի առաջին քարտուղար, ԽՍՀՄ ժողովրդական պատգամավոր Նորայր Մուրադյանը։ Panorama.am-ի խնդրանքով Մուրադյանը մանրամասներ պատմեց Ռիժկովի կատարած աշխատանքից։
«Ես տեղյակ եմ բազմաթիվ դեպքերի, երբ Նիկոլայ Ռիժկովն առաջին անգամ որոշումներ էր ընդունել և ինքս էլ մասնակցել եմ դրանց կատարմանը։ 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ի գիշերը, 8-ի լուսաբացին նա ժամանեց Երևան։ ԳԱԱ շենքում էր տեղակայված շտաբը, որտեղ որոշվեց, որ Ռիժկովը և Սուրեն Հարությունյանը պետք է մեկնեին Լենինական։ Այնտեղ շատ ծանր պահեր տեսնելուց հետո եկան Սպիտակ։ Սպիտակի ճանապարհին կիրճ ունենք, որի վերևի մասում հանգած հրաբուխ կա, որտեղ էլ երկրաշարժի էպիկենտրոնն էր։ Ճեղքվածքի մի կողմը ինքն էր, մյուս կողմում ես էի։
Նիկոլայ Ռիժկովն իր հարցեր տվեց և ես ասացի, որ առաջին հերթին մեզ անհրաժեշտ է ծանր տարողության ամբարձիչներ։ Ինքը Լենինականի և Սպիտակի սկիզբը տեսնելուց հետո, որոշեց, որ անմիջապես պետք է դիմել Գերմանիային՝ 25 տոննա բարձրացնելու ունակությամբ 25 հատ ավտովերամբարձ կռունկ ինքնաթիռներով Հայաստան ուղարկելու համար։ Նա միանգամից հեռախոսով խոսեց և առանց առևտրային պայմանագրի և սահմանների բացման, կարգադրեց, որ ինքնաթիռներով բոլորը տեղափոխեն Երևան։ Նրա առաջին ամենանպաստավոր որոշումը դա էր։
Վիճակն ուսումնասիրելուց, ուղղաթիռով աղետի գոտին դիտարկելուց հետո, տեսնելով, որ բոլոր ավերված 20 գյուղերի վիճակն ահավոր ծանր է, Ռիժկովն առանց Քաղբյուրոյի որոշման, որոշեց, որ սահմանները պետք է բացվեն, որպեսզի շտապ կարողանան օգնել ժողվորդին։
Արտասահմանից եկող փրկարարների, տեխնիկայի, բեռնատարների և յալ օգնության համար խորհրդային սահմանները բացեց։ Անձամբ կայացրեց այդ որոշումը։
Հայաստան այցից մեկ օր անց մենք դիմեցինք Ռիժկովին, որ վիկճակը վատ է, չենք կարողանում փլատակների տակ մնացածներին փրկել։ Նույն երեկո ինքը որոշում կայացրեց հանդես գալ Խորհրդային ռադիոհեռուստատեսությամբ։ նա հայտարարեց, որ խորհրդային ոչ մի կազմակերպություն չպետք է սպասի վերևից կարգադրության, այլ միանգամից իրենք պետք է կազմակերպեն և երկրաշարժի էպիկենտրոն՝ Սպիտակ, Լենինական ուղարկեն խմբեր, լեռնագնացներ, հանքափորներ, որոնք առաջին հերթին կարող են մտնել փլատակների տակից մարդկանց փրկել։
Նա հայտարարեց. «Մի՛ք սպասեք, յուրաքանչյուր կազմակերպություն, պետք է ուղարկի իր աշխատակիցներին, ինչպիսի տրանսպորտով ուզում եք՝ շտապ ուղարկեք, ձեր վերադասը չպետք է ձեզ կարգադրություն անի»։ Այդ հայտարարությունից հետո օգնության ալիքը շատ մեծացավ և սկեցին տարբեր կազմակերպություններ գալ։
Փրկարարական աշխատանքների ժամանակ, նաև Գորբաչովը եկավ՝ ուշացումով, մենք էլ իրեն նախատեցինք, բայց դիմեցինք, որ տեխնիկան չի բավարարում։ Ինքն էլ նույն գիշերը կարգադրեց Սոչից 4 ուղղաթիռ եկավ և Սպիտակի փլատակների տակ մնացած շատ վիրավորների տեղափոխեցին Երևան, Թբիլիսի և Սոչի։
Փրկարարական աշխատանքից հետո աղետի գոտի եկան Ղազախստանի և Բելառուսի պետական ապահովագրության ծառայության աշխատակիցները, որպեսզի գնահատեն բնակիչների անշարժ գույքի կորուստը։
«Պետապահովագրությունն» էլ գնահատել էր, որ տների մի մասը 30-50 %-ով հնացել է և այդ տոկոսները պետք է հանվի՝ աղետի հետևանքով իր տները կորցրածներին փոխհատուցում վճարելիս։ Ինձ զեկուցեցին այդ մասին։ «Պետապահովագրության» ղեկավարներին կանչեցի մեր շտաբի նիստին և ասացի, որ այդպիս աշխատանքներ չի կարելի տանել։ Մարդիկ նման կորուստներ են ունեցել, նրանց ընտանիքների կեսը մահացել է, իսկ իրենք կոպեկներ են հաշվում ընտանիքների վրա և ամբողջ վնասը թողնում են նրանց ուսերին, այն դեպքում, երբ այդ մարդը ի վիճակի չեն աշխատելու և իրենց տունը կառուցելու։ Իրենք փորձեցին վիճել, բայց ես կոպիտ ձևով դուրս հանեցի նրանց շտաբից և ոստիկանության պետին կարգադրեցի, որ Ղազախստանից, կամ Բելառուսիայից հաշվարկողներից ով մնա Սպիտակում՝ անմիջապես ձերբակալեն։ Նրանք մի ժամից փախան։
Հաջորդ օրը եկավ Նիկոլայ Իվանին, և հարցրեց, թե ի՞նչ է պատահել։ Բացատրեցի, որ եկել են աղքատ ժողովրդի վրա նորից խնայողություններ են ուզում անել՝ առաջարկելով նախատեսվող փոխհատուցումից հանել տների մաշվածության տոկոսները։ «Պետապահովագրության» աշխատակիցներն էլ հայտնեցին, թե իրենց կանոնադրությամբ միայն տոկոսներով է հաշվարկվում։ Ռիժկովը հանձնարարեց, բոլորին նույն գնով հաշվել և՝ տան անկյունից անկյուն, ամբողջը։ Այն ժամանակ տան 1 ք/մ-ն 18 ռուբլի արժեր։
Այդպիսի օրենք չկար, Նիկոլայ Ռիժկովը բանավոր կարգադրեց և մեր ժողովուրդը հարյուրավոր միլիոններով փոխհատուցում ստացավ, որը շատ մեծ օգնություն էր։
Որոշ ժամանակ անց դիմեցի Ռիժկովին, ասացի, որ Սպիտակի 20 գյուղերում վիճակը շատ ծանր է, կան զույգ ծնողազուրկ երեխաներ, որոնց տատիկ-պապիկներն էին պահում, եթե կենդանի էին։ Նա ասաց, որ ինչ-որ բան մտածեմ օգնելու համար, ինքն էլ կաջակցի։
Կարգադրեցի ծնողազուրկների ցուցակները կազմեն և 450 «Ժիգուլի» մակնիշի մեքենա բերեցինք և յուրաքանչյուր որբի տվեցինք, որպեսզի կարողանան վաճառել և ապրել։
Նիկոլայ Ռիժկովի հետ հիմնականում բոլոր որոշումները կայացվում էինք ոտքի վրա, ոչ մեծ խորհրդակցություններով։
Նման նվիրում և օգնություն եղավ, ինչի համար մենք բոլորս երախտապարտ էինք նրան։ Ես անձամբ, այդ աշխատանքները տանելու համար իմ միջոցներով Սպիտակում կառուցեցի Ռիժկովին նվիրված հուշարձան, որի վրա մակագրեցինք, որ հայ ժողովրդի կողմից նվիրվում է մեր հերոս ընկերոջը, որը 2 ամիս, գիշեր-ցերեկ մնաց մեզ հետ։ Որտեղ մենք էինք քնում, այնտեղ էլ ինքն էր քնում, գալիս էինք մեքենայի մեջ էինք նստում. ինքն էլ էր իջնում մեքենայի մեջ հանգստանում»,-պատմեց Նորայր Մուրադյանը։
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ կից ձայնագրությունում։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Բագրատ Սրբազանը՝ Փաշինյանին. Ամբողջությամբ սնանկ վարչապետ, հոգիդ զղջալ չգիտի
