Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին 6 ամիսներին զուտ արտարժույթով արտահայտված Հայաստանի պահուստները նվազել են մոտ 852 մլն դոլարով։ Նախորդ տարվա ամռանը դրանք գերազանցում էին 4,2 մլրդ դոլարը։ Այս տարվա մարտի սկզբի դրությամբ, Կենտրոնական բանկի տվյալներով, Հայաստանի համախառն միջազգային պահուստները կազմել են շուրջ 3 մլրդ 381 մլն դոլար։ 

Վերոնշյալ միտման, Հայաստանի Ֆինանսական հոսքերի և դրանցով պայմանավորված տնտեսական էֆեկտների շուրջ Panorama.am-ն զրուցեց տնտեսագետ, ՀՊՏՀ պրոֆեսոր Ատոմ Մարգարյանի հետ։

«Պետական պահուստները հիմնականում արտաքին պետական պարտքի սպասարկմանն ուղղվող գումարներ են։ Ի վերջո, պահուստների գլխավոր ֆունկցիան անհրաժեշտության դեպքում պարտքի որոշակի սպասարկումն է՝ համապատասխան գործառույթների իրականացմամբ,  նաև արտաքին առևտրի, որոշակի ներմուծման 3.5-4 ամսվա ծածկույթի ապահովումն է։

Պետական պահուստների ձևավորումն ու կառավարումն ինքնանպատակ չեն։ Մեր արտարժութային համակարգը միայն պետական խողովակներով ներհոսող և արտահոսող արտարժութային հոսքերով չէ, որ որոշվում է, նաև շատ մեծ մասնաբաժին ունեն մասնավոր բանկերը, մանսագիտացված վարկային կազմակերպությունները և տնտեսության այլ հատվածները։

Ռեալ սեկտորի խոշոր ընկերությունները ևս ծանրակշիռ խաղացողներից են։ Այն լավ օրից չէ, իհարկե,  այլ գալիս է լիբերալ արժութային քաղաքականությունից, որն ինչ-որ տեղ ճիշտ էլ չէ, բայց սա է մեր կյանքը, իրականությունը։

Մենք պետք է ընդգծենք, որ շատ մեծ ստվերայնություն կա մեր տնտեսության մեջ։ Ինչքան էլ խոսել թե այն երևակվել է և այլն, բայց շատ միջոցներ շարունակում են օֆշորային գոտիներից ներհոսել Հայաստան, ինչպես նաև հակառակ ուղղությամբ՝ դեպի օֆշորային գոտիներ։ Եթե նայենք վերջին 6-7 ամիսների վիճակագրությունը, ապա կտեսնենք, որ հատկապես Մոնակոն դարձել է ֆինանսական, արտարժութային միջոցների  տրանզիտի ամենախոշոր խողովակներից մեկը։

Սա նշանակում է, որ ոֆշորային տրամաբանություն ունեն շատ գործարքները, որոնց մեջ ես կառանձնացնեի ոսկու, ոսկերչական իրերի, թանկարժեք քարերի, ադամանդի առևտուրը, որը չգիտես ինչու հենց այդպիսի միջնորդավորվածություն ունի։

Դրանք շատ լուրջ հարցեր են և ճիշտ կլինի դրանց վերաբերյալ պարզաբանումներ տրվեն։ Բայց այն իրավիճակը, որում մենք գտնվում ենք ռուս-ուկրաինական պատերազմի և դրա հետ կապված պատժամիջոցների ճնշման և վերաարտահանումների այն ահռելի, ահագնացնող ծավալները, որոնք արհեստական գործոններ են ձևավորել, թե՛ տնտեսական աճի, թե՛ տնտեսական ակտիվության, թե՛ ֆինանսական կայունության, թե՛ բյուջետային եկամուտների և բազմաթիվ առումներով, ժամանակավոր դրական էֆեկտներ են ստեղծել։

Այդ միջոցները ինչպես եկել են, այնպես էլ կարող են արագ անհետանան։ Այդ ժամանակ մենք կարող ենք շատ տխուր պատկեր ունենալ, որովհետև տնտեսական կարգավորման և զարգացման ռեալ քաղաքականություն, որպես այդպիսին, մենք չենք տեսնում։ Այն որ, այսպես ասած, երկնային մանանայի նման իջել է վերաարտահանումների ոսկեբեր երակը, ոչ միայն մասնավոր ընկերությունների, անձանց ակտիվներն են ավելացել, բազմապետկվել եկամուտները, այլև՝ պետության եկամուտները, որովհետև զգալի մասով հարկեր են գեներցվում և գանձվում, սա է իրականությունը։

Ինչ վերաբերում է արտարժույթի փոխարժեքի պահվածքին, ապա կուրսը լիբերալ է, Կենտրոնական բանկը շատ կոշտ միջամտություններ չի անում, մյուս կողմից էլ ավելի է վերանայում իր կոնցեպտուալ օրակարգն գնաճի շատ ցածր ֆոնին, երբ որոշակի ամիսներին նույնիսկ դեֆլացիոն է ֆոնը։

Նաև այն,  որ ԿԲ-ն այսօր հայտարարում է, որ բազային սցենարից հրաժարվում է և անցնում է, այսպես ասած, ռիսկ-մենեջմենտի համակարգի, սա ևս խոսում է այն մասին, որ մարդիկ՝ պաշտոնյաները և այդ կառույցների պատասխանատուներն արդեն հասկացել են, որ չի կարելի ամեն ինչ փորձել կառավարել։ Կարող է այնպես ստացվել, որ դու ինքդ դառնաս կառավարման օբյեկտ, ոչ միայն սուբյեկտ։ Տասնամյակներ շարունակ իրենք համարել են, որ կարող են կարգավորել, կառավարել՝ նաև գնաճը, բայց իրականում կյանքը ցույց տվեց, որ այն բումերանգ է և  X պահի դու կարող ես սուբյեկտից օբյեկտի վերծավել։

Այս իրավիճակում կոնցեպտուալ, ես կասեի՝ պարադիգմալ փոփոխություններ են տեղի ունենում ԿԲ-ի վարքագծի և գաղափարախոսության մեջ։ Վատ չէր լինի, որ կառավարությունն էլ շատ առումներով վերանայեր իր վարքագիծը՝ գումար գանձողի, հարկ քերողի, կայունություն ապահովելու կարճաժամկետ խնդիր լուծելու փոխարեն զարգացման երկարաժամկետ խնդիրներ դներ և լուծեր։ Նորմակ կառավարությունների վարքագիծն է առաջնահերթությունները ճիշտ ֆիքսելը և գումարներն ըստ այդմ ծախսելը։ Իսկ գլխավոր առաջնահերթությունն ապագայում, իհարկե, անվտանգության համակարգն է, բանակաշինությունն է, պաշտպանական համակարգերի կահավորումն է,  վերազինումն է, բոլոր այս պրոցեսներն են։ Պետք է ռեսուրսների տոտալ վերախմբավորում իրականացվի, ինչը մենք չենք տեսնում ցավոք»,-ասաց Ատոմ Մարգարյանը։