Ձեր վստահելի աղբյուրը

ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած տվյալներով 2024թ.-ի փետրվարի 29-ի դրությամբ պետական պարտքը կազմել է 4,828,712.6 մլն դրամ: 2023թ.-ի նույն ժամանակահատվածի համեմատ այն աճել է 643,403.5 մլն դրամով կամ 15.37%-ով։

ԱՄՆ դոլարով ՀՀ պետական պարտքը կազմել է 11.94 մլրդ ԱՄՆ դոլար, որից արտաքին պարտքը կազմել 6.44 մլրդ ԱՄՆ դոլար, իսկ ներքին պարտքն` 5.5 մլրդ ԱՄՆ դոլար։ 2023թ.-ի փետրվարի վերջի 10.75 մլրդ դոլար ցուցանիշի համեմատ պետական պարտքն աճել է 1.19 մլրդ դոլարով։

Պետական պարտքի ռիսկերի և ներգրավվող միջոցների արդյունավետ օգտագործման շուրջ Panorama.am-ը զրուցեց տնտեսագետ, ՀՊՏՀ պրոֆեսոր Ատոմ Մարգարյանի հետ։

«Պետական պարտքի ռիսկի հետ կապված պետք է ասեմ, որ ֆորմալ առումով  ռիսկը սահմանված նշաձողից՝ 60 %-ից ներքև է, բայց եթե հիշողությունս չի դավաճանում, ՀՀ պետական բյուջեում դրված է 48 %-ից ցածր թիվը։ Այս պահի դրությամբ, կա՛մ պարտքային սցենարը որոշակի փոխելու, կա՛մ ճշգրտելու անհրաժեշտություն է առաջացել, իսկ այդպիսի անհրաժեշտություն կար, որովհետև ռիսկերը չափազանց մեծ են, հատկապես անվտանգային ռիսկերը և ռազմական ծախսերի աճով պայմանավորված ռիսկերը։

Ինչ վերաբերում է ընդհանուր պարտքային իրավիճակին, ապա կարող ենք ասել, որ այս տարի պարտքի՝ ոչ միայն ներգրավման, այլև սպասարկման տեսակետից չափազանց ծանր տարի է։ Ծախսերի բազային սպասարկման տոկոսավճարների վճարման և մայր գումարների վերադարձման մասով ավելի քան 800 մլրդ դրամ ծախսեր են ենթադրվում՝ 324 մլրդ դրամը տոկոսավճարներն են, ևս 480 մլրդ դրամ էլ մայր գումարների սպասարկումն է։ Եթե նայում ենք պարտքային սցենարին, ապա տարվա վերջին դոլարային արտահայտությամբ մեր երկրի պետական պարտքը 12 մլրդ դոլարը կգերազանցի։

Այն մեծ թիվ է։ Իհարկե, պարտքի կառուցվածքային դինամիկայի տեսանկյունից, հատկապես վերջին տասնամյակի կտրվածքով և մասնավորապես 4-5 տարիներին, վատթարացման իրավիճակ կա։ Դինամիկորեն աճել է ներքին պարտքի մասնաբաժինը։ Այսինքը՝ դրսից, արտաքին աղբյուրներից այլևս բարդ է ցածր տոկոսներով, կամ անտոկոս արտոնյալ վարկերի ներգրավումը։ Եթե դրսից փող տալիս են, ապա բավականաչափ բարձր տոկոսադրույքներով։ Մնում են ներքին աղբյուրներից փոխառությունները, որոնք, ճիշտ է, փոխարժեքի տատանումների տեսանկյունից այնքան էլ ռիսկային չեն, բայց տոկոսադրույքների վրա ազդելու տեսանկյունից բավականին ռիսկային են։

Ընդհանուր պետական պարտքի կառուցվածքում ներքին պարտքը մոտենում է 50 %-ի սահմանագծին, ներգրավվում է բավական բարձր տոկոսադրույքներով՝ ավելի քան 10 % տոկոսադրույքով՝ և՛, կարճաժամկետ, և՛ միջնաժամկետ փոխառությունները։ Երկարաժամկետ փոխառությունները և տեղաբաշխումները, իհարկե, ներքին պարտքի ցածր տոկոսադրուքներ են, բայց դրանց ճնշումները բյուջեի վրա եթե շարունակական չեն, այնուամենայնիվ, այն տարիներին, որոնց ընթացքում պետք է իրականացվեն մարումները, օրինակ 2025, 2029 կամ 2030 թվականներին, նրանց ճնշումը նույնպես չափազանց մեծ կլինի ֆինանսական շուկայի վրա։ 

Ստացվում էր, որ հին պարտքը մարելու փոխարեն, կառավարությունը ստիպված է ավելի նոր, մեծածավալ փոխառությունների դիմել, իսկ այն նշանակում է ֆինանսական բուրգի սկզբունքով աշխատել, ինչը խիստ մեծացնում է սուվերեն դեֆոլտի հավանականությունը։

Ճիշտ է, երկրի պահուստային միջոցները դեռևս բավականաչափ բարձր են և այդպիսի ֆորսմաժորային վիճակում, համենայն դեպս, չի հայտնվի սնանկության տիրույթում, բայց հաշվի առնելով ներքին, հատկապես անվտանգային ռիսկերը, ծախսերի ճնշումը՝ հատկապես դեֆիցիտի մասով, բավականաչափ մեծանալու է։

Ինչ վերաբերում է դրսից պարտք ներգրավելու հնարավորություններին, կամ այսպես ասած պարտքային կոնֆիգուրացիա կամ դիզայն ձևավորելու հնարավորություններին, ապա չպետք է մոռանալ, որ Հայաստանի դոնորները, հատկապես արժույթի միջազգային հիմնադրամը չափազանց նախանձախնդիր են այս հարցում։ Այն բավականին ծանր բանակցություններ է ենթադրում այդ դոներների հետ հարաբերություններում, ոչ միայն այն միջազգային բանկային կամ ֆինանսական կառույցների հետ, որոնք ֆինանսավորում են Հայաստանի բյուջեն, հատկապես՝ Համաշխարհային բանկը, Ասիական զարգացման բանկը, այլ նաև Արժույթի միջազգային հիմնադրամը։ Սա լուրջ խնդիր է։

Այն իրավիճակում, որում հայտնվել է մեր երկիրը վերջին 4-5 տարիներին և տնտեսական համակարգի վրա աննախադեպ մեծացել է պարտքային ճնշումը, պահանջում է լուրջ կոմպետենտ գուրծողություններ, քաղաքականություններ, բայց այն մենք չենք տեսնում։ Սա խնդիր է։

Ընդհանուր տնտեսական քաղաքականության դիզայնը հեռու է բավարար լինելուց։ Ոչ կոմպետենտ ծախսեր, անարդյունավետ պետական ուռճացված ծախսեր, հատկապես կառավարչական ապարատի այնպիսի ծախսեր, որոնք խելքից և տրամաբանույթունից դուրս են, դրա փոխարեն մենք ունենք առողջապահության ոլորտի թերֆինանսավորումներ։

Բերեմ մի քանի թվեր, ինչից կարելի է համապատասխան դատողություններ անել։ Պետական պարտքի սպասարկման ծախսը մոտ 11 %-ի սահմաններում են, իսկ կրիտիկական համարվում է 10%-ը,  մինչդեռ կրթության վրա ծախսերը 10% էլ չեն հասնում, առողջապահության վրա ծախսերի ֆինանսավորումն էլ 6 %-ի սահմաններում է։ Սա նոնսենս է։ Պատահական չէ, որ  այս օրերին տեղեկատվություն տարածվեց, որ պետական պատվերի շրջանակներում գումարներ այլևս չկան, սպառվել են, մինչդեռ ընդամենը 4 ամիս է անցել բյուջետային ֆինանսավորման հատկացումից։ Ինչ է լինելու այդ մարդկանց հետ։ Սա լուրջ հարց է։

Պետական պարտքն այլևս աշխատում է տնտեսական զարգացման և տնտեսական աճի դեմ, կառավարությունն իր ֆինանսական, բյուջետային հավասարակշռությունը պահպանելու համար ստիպված է ֆինանսական շուկայում դիմել ցավագին միջամտությունների, իր խնդիրները լուծելու համար քաշել փողը մասնավոր հատվածից, որովհետև այլ հավասար պայմաններում այդ գումարները, որոնք տեղաբաշխվում են պետական պարտատոմսերի մեջ, դրանք բանկերն են, մասնավոր կառույցները, արտաքին խաղորդները և այլն, ապա այդ գումարներն այլ հավասար պայմաններում կարող էին դառնալ աշխատատեղեր, տնային տնտեսությունների համար բարձր եկամուտներ, հետևաբար՝ նաև հարկեր բյուջեի համար։

Սա է զարգացման մոդելը, առողջ, բնական բյուջետային քաղաքականության մոդելը, որը, ցավոք, այս կաբինետը չի կարողացել ո՛չ գործադրել, ո՛չ դրական օրինակներ ցույց տալ։ Մեր տնտեսական մոդելը խոցելի է»-ասաց Ատոմ Մարգարյանը։

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ կից ձայնագրության մեջ։