Ձեր վստահելի աղբյուրը

ՀՀ կառավարությունն ապրիլի 12-ի նիստում որոշում է ընդունել լուծարել «Էներգաիմպէքս» փակ բաժնետիրական ընկերությունը։ Այն ստեղծվել էր 2016 թվականին՝ Իրանից Հայաստանի միջոցով սվոփ գազի փոխադրումներն ապահովելու համար, մասնակիորեն զբաղվում էր նաև Իրանի հետ «գազ՝ էլեկտրաէներգիայի դիմաց» ծրագրով։ Փաստը մեկնաբանելու նպատակով Panorama.am-ը դիմեց ք.գ.դ., պրոֆեսոր, էներգետիկ անվտանգության հարցերով փորձագետ Վահե Դավթյանին։

Panorama.am-Ի՞նչ գործառույթներ էր իրականացնում «Էներգաիմպէքսը» և մինչև լուծարվելն ի՞նչ վիճակում էր։

Վ. Դավթյան-Ընկերությունը փաստացի սառեցված վիճակում էր գտնվում։ Երբ 2016 թվականին հիմնադրվեց, նրա նպատակը Իրան-Հայաստան-Վրաստան սվոփային գազի սպասարկումն էր, գազի փոխադրումը։ Երբ այն սկսել էր գործունեություն ծավալել, առաջին փոխանցումներն իրականացվեցին։ Խոսքը գնում է մոտ 24 մլն մ³ գազի մասին։ Այնուհետև աշխարհաքաղաքական իրավիճակով պայմանավորված Վրաստանը դուրս եկավ այդ նախագծից։ Բարաք Օբամայի օրոք Իրանի հետ կնքված միջուկային գործարքը ևս խզվեց, և սվոփային միջանցքը կանգնեցվեց, որովհետև Վրաստանն այլևս չեր կարող Իրանից, թեկուզ սվոփային եղանակավ, գազ գնել։ Այս ամենի հետ մեկտեղ փաստացի սառեցվեց նաև ընկերության գործունեությունը, բայց այն որոշ աշխատանքներ կատարում եր Իրան-Հայաստան բարտերային գործարքի՝ էլեկտրաէներգիա՝ գազի դիմաց ծրագրի շրջանակներում։
Բայց ես գտնում եմ, որ այն շատ կարևոր սիմվոլ էր հայ-իրանական էներգետիկ կապերի զարգացման առումով, ուսի կարծում եմ, որ  անհրաժեշտ էր նրան նոր բովադակություն և գործառույթներ տալ։

Panorama.am-Ի՞նչ եք կարծում այդ ընկերության գործառնությունների մեջ չէր կարելի ներառել զուտ էլեկտրաէներգիայի ծրագրերն, օրինակ Իրան-Հայաստան-Վրաստան բարձր լարման էլեկտրահաղորդակցման ուղու կառուցումը, որն ակնհայտորեն դանդաղում է։

Վ. Դավթյան-Իհարկե կարելի էր և՛ գազատրանսպորտային, և՛ էլեկտրաէներգետիկ միջանցքների ձևավորման համատեքստում, որովհետև «էներգաիմպէքս»-ի ստեղծումը մեծ հաշվով պայմանավորված էր այդ հյուսիս-հարավ էներգետիկ կոմունիկացիան  սպասարկելու և Հայաստանի՝ որպես օպերատոր հանդես գալուն։ Այնպես որ, այո, ի սկզբանե ստեղծված էր գազատրանսպորտային հաղորդակցությունը զարգացնելու համար, բայց քանի որ բարտերային գործարք էր դիտարկվում և մենք չէինք կարող առանձին դիտարկել գազատրանսպորտայինը և էլեկտրաէներիգետիկի առումով, ապա այս իմաստով նույնպես պետք է այդ ընկերությունը պահպանվեր և աշխատեր այդ ուղղությամբ։ Մինչդեռ մենք գիտենք, որ Իրանի ուղղությամբ կառուցվող 3-րդ բարձրավոլտ էլեկտրահաղորդման գիծն այսօր շատ դանդաղ տեմպերով է կյանքի կոչվում, նույնիսկ, ինչ-որ իմաստով, սառեցված վիճակում է։

Panorama.am-Դեռ քննարկման սեղանին է համագործակցության «3+3» ձևաչափը, որում Հայաստանի իշխանությունները կարծես թե շահագրգռվածություն են ցուցաբերում։ Չե՞ք գտնում, որ գոնե այդ ձևաչափի տրամաբանության ներքո պետք է պահպանվեր տարածաշրջանային համագործակցությանը միտված այդ կառույցի՝«էներգաիմպէքս»-  գործունեությունը։

Վ. Դավթյան-Շատ ճիշտ եք նկատում, եթե «3+3»-ը գործարկվի ապա այստեղ հնարավոր չէ անտեսել Իրանի էներգետիկ և էներգատրանսպորտային շահը և դրա համատեքստում կարևոր է ՀՀ-ի ճիշտ կողմնորոշումը։ Հետևաբար այս ընկերությունը հույժ անհրաժեշտ է որպես պետական ինստիտուտ, որովհետև այն արտաքին աշխարհին և մասնավորապես իրանին ցույց էր տալիս, որ Հայստանում պետական մակարդակով կա մի կառույց, որը ժամանակին ստեղծված լինելով հայ-իրանական համագործակցության զարգացման համար, այսօր էլ պատրաստ է աշխարհաքաղաքական վերաձևավորումների հետևանքով ևս ծառայել այդ նպատակին։ Իսկ այն, որ տվյալ ընկերությունը փաստացի լուծարվում է, ես անգամ կարող եմ գնահատել այն համատեքստում, որ Արևմուտքից ճնշումը մեծ է Հայաստանի վրա, ստիպում են, որպեսզի թևակոխենք պատժամիջոցային քաղաքականություն, այն, ինչ տարիրներ շարունակ մեր մոտ չի եղել։

Միշտ էլ Հայաստանը ինտենսիվորեն զարգացրել է էներգետիկ և այլ ոլորտներում հարաբերություններն Իրանի հետ և դրան բավականին ըմբռնումով են վերաբերվել Արևմուտքը և Միացյալ Նահանգները՝ շատ լավ հասկանալով, որ Հայաստանը չի կարող Իրանի հետ պարալիզացնել էներգետիկ կապերը՝ հաշվի առնելով կիսաշրջափակված վիճակը, որում մենք գտնվում են։ Այսօր, սակայն մենք միջազգային հարաբերությունների տիրույթում այնքան ենք ապասուբյեկտայնացել, որ ստիպված ենք անգամ մեր կենսական նշանակության հաղորդակցության ուղիներն փաստացի դնել հարցականի տակ և «էներգաիմպէքս»-ի լուծարումը, կարծում եմ դրա դրսևորումենրից մեկն է։