Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրաքից Թուրքիա վերադառնալիս այսօր՝ Օսմանյան Թուրքիայի կողմից իրականացրած Ցեղասպանության տարելիցի նախօրեին, Ռեջեփ  Էրդողանը հայտարարություն է արել նաև Հայաստանի մասին՝ Ցեղասպանությունը որակելով որպես անհիմն հիշողություն, որից պետք է ազատվել։ Հայտարարության այս ու այլ հատվածների, դրա ուղերձի ու արձագանքի կարևորության մասին Panorama.am-ը զրուցել է թուրքագետ Վահրամ Տեր-Մաթևոսյանի հետ։

Panorama.am-Պարոն Տեր-Մաթևոսյան, ինչպե՞ս եք գնահատում Թուրքիայի ղեկավարի այսօրվա հայտարարությունը։

Վ. Տեր-Մաթևոսյան-Թուրքիայի նախագահի այս հայտարարությունը պետք է դիտել բացառապես Ցեղասպանության տարելիցի  համատեքստում, իսկ այս դեպքում Էրդողանն անգամ գերազանցել է իր կողմից  նախկինում սահմանած նշաձողը։ Ի՞նչ ի նկատի ունեմ։ 2013 թվականից, ինչպես գիտենք, յուրաքանչյուր ապրիլի 23-ի Էրդողանը հանդես է  գալիս նմանատաիպ հայտարարություններով, որի էությունը Ցեղասպանության վերաբերյալ որոշակի ուղերձներ հղելն է ոչ միայն Հայաստանին, այլև համայն հայությանն ու սփյուռքին, ինչպես նաև սեփական երկրի հասարակությանը։ Այս անգամ տեսնում ենք, որ այդ ամենն ի չիք են դարձրել ու գործ ունենք նոր բազմաշերտ նախաձեռնության, ինչպես նաև մի շարք ուղերձների հետ։

Նախ և առաջ այդ հայտարարության մեջ ուշագրավ է «տարածաշրջանում նոր կարգի հաստատման» մասին պնդումը։ Ըստ երևույթին,  նոր կարգ ասելով նա նկատի ունի այս տարածաշրջանում Թուրքիայի աճող ներգրավվածությունը, որին Էրդողանը տասնամյակներ ձգտում էր ու կարծես թե կանաչ լույս է ստացել Արևմուտքի կողմից։ Երկրորդ դիտարկումը «անհիմն հիշողություններից հրաժարվելու մասին» հորդորն է, որը հակասում է հենց Էրդողանի կողմից ամեն ապրիլի 23-ին արած հայտարարություններին։ Այս հիշողության ոչ հիմնարար լինելու մասին պնդումը մտահոգիչ է ոչ միայն Ցեղասպանության համատեքստում, այլև Թուրքիայի պատմության, ինչպես նաև էրդողանի անցած սեփական ճանապարհի ժխտման։ Ի՞նչ է ասում Էրդողանը, երբ նշում է՝ պետք է ելնել ներկա իրողություններից, մոռանա՞նք անցյալը, թե՞ իր 11 տարիներին անցած ճանապարհը, միաժամանակ կոչ է անում Փաշինյանին, որ նա էլ ներկա իրողություններից հանդես գա։ «Ներկա իրողություններ, իրատեսական հիմք» ձևակերպումները խոսում են այն մասին, որ դրանք ավելի շատ սպառնալիք են այս համատեքստում, քան իրական հորդոր։ Ամենացավալին Սփյուռքին մեղավոր ճանաչելու վերաբերյալ նրա ակնկարկն է, ակնարկ էլ չէ, ուղիղ պնդում է, խավարամտության մեջ Հայաստանին մեղադրելը, հետաքրքիր է, թե որտեղից է նման տպավորություն ստացել։ Խավար բառը գալիս է միջնադարից, անընդունելի ու դատապարտելի խոսույթ է։ Ընդհանրապես, «հանուն պայծառ ապագայի»  սպառնալիքների լեզվով մեզ հետ խոսելը պետք է դատապարտվի, Հայաստանի պատկան մարմինները, արտաքին գործերի նախարարությունն ամենաբարձր մակարդակով պետք է կոչ հնչեցնեն և համապատասխան հայտարարությամբ հանդես գան, քանի որ «ներկա իրողություններ», «իրատեսական հիմք», «հնարավորությունների պատուհան» չենք տեսնում սպառնալիքների ներքո, այն էլ այն երկրի կողմից, որը Անկախությունից ի վեր ոչ միայն դիվանագիտական հարաբերություններ չի հաստատում Հայաստանի հետ, չի ընդունում Հայաստանի նախկին ու ներկա իշխանությունների կողմից դրական քայլերը, այլև վերջնարդյունքում խոսում է նման սպառնալիքի լեզվով։ Սա անընդունելի է։

Panorama.am-Պարոն Տեր-Մաթևոսյան, մինչ այս պահը Հայաստանից որևէ արձագանք չի հնչել Էրդողանի հայտարարության վերաբերյալ։ Ո՞րը պետք է լինի հայկական կողմի պատասխանը։

Վ. Տեր-Մաթևոսյան-Այլ հավասար պայմաններում Հայաստանը պետք է կրկներ այն ռազմավարությունը, որը եղել է Անկախությունից ի վեր մեր արտաքին քաղաքականության օրակարգում։ Հայաստանը երբեք Ցեղասպանության ճանաչումը չի դիտարկել նախապայման հարաբերությունների կարգավորման համար։ Էրդողանի կողմից այս նախապայմանը՝ «անհիմն հիշողություններից հրաժարվելը» կամ «տարածաշրջանում ձևավորվող նոր կարգն ընդունել ի գիտություն» պետք է ստանա արձագանք Հայաստանի նախագահի, վարչապետից, արտաքին գործերի նախարարությունից, անգամ Հայաստանի նախագահն ու վարչապետը պետք է կարողանան համատեղ ուղերձ հղել, տարբեր խողովակներ օգտագործելով՝ պետք է ասեն, որ Ցեղասպանության տարելիցի նախօրեին  պատմագիտական մտքի փայլատակումները թողնի։ Սա վիրավորանք է, անարգանք է ոչ միայն Հայաստանի Հանրապետության պետականության նկատմամբ, այլև անարգանք Սփյուռքի մեր հայրենակիցների, իսկ որ ամենակարևորն է Ցեղասպանության անմեղ զոհերի հիշատակի նկատմամբ։ Ամենասուր ձևով պետք է արձագանք լինի Էրդողանի այս  հանդուգն ու անընդունելի հայտարարությանը։

Panorama.am-Արձագանքի բացակայությունն ինչի՞ մասին կխոսի։

Վ. Տեր-Մաթևոսյան-Դա նախ կլինի դատապարտելի։ Երկրորդ, դա դուռ կբացի Թուրքիայի կողմից ավելի կոշտ, ավելի հեգնական, ավելի սպառնալից հայտարարությունների համար։ Դրան կհաջորդի Ադրբեջանը իր ոչ պակաս հանդուգն ու անընդունելի հայտարարություններով։ Ի նկատի ունենալով Էրդողանի ազդեցությունը իսլամադավան երկրների վրա՝ հնարավոր է նաև այլ արձագանքներ։ Այդ հայտարարությունը նախկինում փորձարկված քաղաքականության նոր ուղեգծի փորձարկում է, ցանկալի է՝ այն դատապարտեն ոչ միայն Հայաստանը, Սփյուռքի կառույցները, այլև մոտ 30 երկրներ, տարատեսակ խորհրդարաններ, քաղաքներ, որոնք ճանաչել են Հայոց Ցեղասպանությունը։

Հենց հիմա Հայաստանի դիվանագիտական կորպուսը պետք է գործի դնի իր բոլոր ջանքերը, որպեսզի բոլոր այն երկրները, որոնք ճանաչել են Հայոց Ցեղասպանությունը, հանդես կգան դատապարտող հայտարարությամբ։ Միայն Հայաստանից հնչած ձայնը Թուրքիան կարող է խլացնել, իսկ եթե լինի համատեղ արձագանք դիվանագիտական ներկայացուցչությունների կողմից, Էրդողանը հաջորդ անգամ գուցե երկու  անգամ մտածի նման անընդունելի հայտարարությամբ ու սպառնալիքով հանդես գալուց առաջ։