Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Վերջին շրջանում և հատկապես վերջին օրերին ակտիվացել են տեսակետները, թե Եկեղեցին և եկեղեցականները քաղաքականությամբ չպետք է զբաղվեն։ Այս տեսակետը հավանաբար արտացոլանքն է եվրոպական քաղաքական մտքի վերջին երկու հարյուր տարվա պատմության»,- նման տեսակետ է հայտնել երաժշտագետ, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Մհեր Նավոյանը։ 

Նրա խոսքով, ավելի կոնկրետ, Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունից հետո և նապոլեոնյան արշավանքների հետևանքով Եվրոպայում վերջնականապես բյուրեղացավ ազգ-պետություն կամ ազգային պետություն հասկացությունը (սկսել էր ձևավորվել շատ ավելի վաղ): Այդ գաղափարի անքակտելի հատկանիշ է նաև պետության աշխարհիկ բնույթը։

«Ակնհայտ է, որ այսօր մեզանում ազգ-պետություն գաղափարը գոնե որոշակի շրջանակներում համարվում է հնացած, ավելին, առաջ են մղվում պոստմոդեռնիստական գաղափարներ, որոնց համատեքստում ազգն ու ազգայինը հիմնիվեր վերափոխված են։ Բավարար է միայն հիշեցնել, որ մեր պետության էթնիկ միատարրությունը լուրջ անհանգստություն է պատճառում շատ շատերին, այդ թվում և երկրի ներսում։ Եվ ցանկություն կա հավանաբար դեմոգրաֆիկ փոփոխությունների արդյունքում անցնելու քաղաքական կոնստրուկտիվիզմի, որի համատեքստում ազգը բոլորովին այլ բան է։ Ստացվում է, որ ազգ-պետություն մոդելի մեզ համար այնքան նախընտրելի շատ հատկանիշներ մարգինալացվում են, իսկ աշխարհիկ բնույթը ընտրողաբար ֆետիշացվում։

Չծանրանալով քաղաքագիտական և ինձ համար ոչ մասնագիտական հարցերի վրա` ամփոփենք, որ եվրոպական ազգ-պետություն հասկացությունն իր աշխարհիկ բնույթով հանդերձ, մարգինալացված է հենց այն անձանց կողմից, ովքեր դավանում են շատ մոդայիկ «նորարարական», քաղաքական գաղափարախոսություններ։

Հետևապես, մնում է անդրադառնալ մե'ր պատմական փորձին, այն պատմական իրողություններին, որոնց համաձայն, մեր միջնադարյան ավանդույթով Եկեղեցին պետության քաղաքական համակարգի մաս էր, ուրեմն և քաղաքական էր։ Պատմական ընդարձակ փուլերում Եկեղեցին ստիպված էր լինել միակ քաղաքական առաջնորդը,  ուրեմն և քաղաքական էր։ Այս փաստն անտեսելը կամ տգիտություն է կամ դիտավորություն։

Սակայն այդուհանդերձ, չծանրանալով թեմայի շուրջ, բազմաթիվ օրինակներից ընդամենը մի քանիսը կուզեի վկայակոչել, որ մեր օրերի համար ուսուցողական են։

5-րդ դարի սկզբին, երբ հայոց պետականությունը ինչ-ինչ պատրվակներով մեր քաղաքական վերնախավի կողմից (նախարարների) հանձնվեց պարսից տերությանը, միակ անձը, որ քաղաքական դիմադրություն ցույց տվեց Ս. Սահակ Ա Պարթևն էր։ Եղավ ավելին. նույն քաղաքական վերնախավը հանձնեց նաև Ս. Սահակին։ Ուրեմն փաստ է, որ Արշակունյաց թագավորության անկման ճանապարհին միակ քաղաքական անձը, որ հանուն պետության ընդվզեց և աքսոր գնաց, Հայոց Կաթողիկոսն էր։

Աշխարհաքաղաքական թնջուկներ լուծելու տեսանկյունից խիստ ուսանելի է 8-րդ դարի սկզբին Ս. Հովհաննես Գ Օձնեցու ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ժառանգությունը, որ հավանաբար կարող էր սովորեցնել այսօր` ինչպես կողմնորոշվել քաղաքական երկու բևեռների միջև (իր ժամանակին` Բյուզանդիա և Արաբական խալիֆաթ) և հիմքեր ստեղծել պետականության վերականգնման համար արդեն Բագրատունյաց հարստության։

Նույնակարգ պատմական նվաճում կարելի է համարել Ս. Ներսես Դ Կլայեցի (Շնորհալի) կաթողիկոսի ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ժառանգությունը, որ դարձյալ կարող էր ուսանելի լինել այն համարձակ, նուրբ ու բարձրագույն վարպետության տեսանկյունից, որով նա հայկական աշխարհի քաղաքական շահերը ներկայացնում և առաջնորդությունն իրականացնում էր մի կողմից տարասեռ և բազմաշերտ Մերձավոր Արևելքի, մյուս կողմից Բյուզանդիայի և լատինական աշխարհի միջև։ Ներազգային քաղաքական խնդիրներն էլ դեռ չենք հաշվում։

Նոր ժամանակներում մեր այսօրվա հարևանների հետ առնչակցված է Սիմեոն Ա Երևանցու քաղաքական գործունեությունը, որ ցույց է տալիս, թե ինչպես պետք է վարվել կովկասյան թաթարների հետ և ինչպես հարաբերվել Պարսից պետականության հետ։

Վերջապես, փայլուն ձևակերպում կա այսօր մեզանում այդքան պրոպագանդվող Թուրքիայի հետ հարաբերությունների համար, որի հեղինակը Հայ Եկեղեցու 20-րդ դարասկզբի ամենափառավոր հիերարխներից մեկն է։ Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանյանն ասում է, որ թուրքերի հետ պետք է լինել ճկուն, ինչպես ակրոբատ մարմնամարզիկը և հնարամիտ ու համարձակ, ինչպես կենդանավարժը։ Ինքն իր պատրիարքության շրջանի քաղաքականությունն այսպես է բնորոշել` «գազանազուսպ և լարախաղաց»։ Հատուկ շեշտենք, որ Օրմանյանը թուրքական իշխանությունների հետ ամենահաջող քաղաքականություն վարած պատրիարքներից է։ Ուրեմն պետք է հիշել` նախ գազանազուսպ, հետո լարախաղաց։ Եթե հանկարծ ցանկություն առաջանա մանիպուլյացիայի ենթարկել  «լարախաղաց» բառը, ապա անպայման հիշեք «գազանազուսպ» բառի ուղիղ իմաստը։

Մասնագիտական շրջանականերից դուրս ցավոք մեր այսօրվա իրականության մեջ այս քաղաքական ժառանգությունը ոչ ուսումնասիրվում է և ոչ էլ գիտակցվում։ Իսկ հոգևորականները, չգիտես ինչու, պարզվում է իրավունք չունեն քաղաքականությամբ զբաղվելու։

Զարմանալի օրինաչափություն կա, բոլոր այս դեպքերում և բազում չնշվածներում, երբ Եկեղեցին ստիպված է եղել քաղաքականապես առաջնորդել մեզ, հայոց պետականությունը կամ անկումային վիճակում էր կամ չկար։ Սա է, որ այսօր շրջոնք է ներկայացվում. իբր Եկեղեցին խանգարել է պետություն ունենալուն։ Այնինչ սա ախտանիշ է. եթե Եկեղեցին ստիպված սկսում է զբաղվել քաղաքականությամբ, ուրեմն պետությունը հիվանդ է»,- նրա  վերլուծությունը ներկայացված է «Կոնսերվատորիայի Միասնական Շարժում» ֆեսյսբուքյան էջում։