Ձեր վստահելի աղբյուրը

Կայծակների, դրանց կանխատեսելիության,  վտանգների կանխարգելման մասին Panorama.am-ը զրուցել է Ռեդինգի համալսարանի Օդերևութաբանության բաժնի մթնոլորտային էլեկտրականության խմբի հետազոտող Հռիփսի Մկրտչյանի հետ։



Panorama.am-ՆԳՆ փրկարար ծառայությունը երկու օր առաջ հայտարարեց՝ կայծակի հետևանքով մեկ մարդ զոհվել է, երկուսը տուժել են։ Եղանակի կանխատեսումների համաձայն, անցած օրերին ակնկալվում էր ամպրոպ, կայծակ։ Կայծակի ուժգնությունը կանխատեսելի՞ է։

Հռիփսի Մկրտչյան-Ցանկացած կայծակ իրենից մեծ վտանգ է ներկայացնում։ Գոյություն ունեն կայծակների տարբեր տեսակներ։ Կան ներամպային, երկրային, ամպ բաց երկինք ու ամպից ամպ տեսակներ։ Հայաստանում հանդիպող յուրաքանչյուր ամպրոպի ժամանակ հնարավոր է ունենալ երկրային կայծակ /cloud to ground/ որը կարող է իր հերթին ունենալ դրական կամ բացասական բևեռականություն։ Բացասական կայծակները ավելի թույլ են, քան դրականները։ Բայց երկուսն էլ անչափ վտանգավոր են, եթե մարդը ստանա հարված։

Հիմա վերադառնանք հարցին, արդյոք կարող ենք կանխատեսել ուժգնությունը։ Ուժգնությունը կանխատեսել չենք կարող, բայց կանխատեսելով ամպրոպը կանխատեսում ենք նաև ամպրոպի ուժգնությունը, ինչի շնորհիվ կարող են միանշանակ ասել կդիտվեն կայծակներ, թե ոչ։

Այսինքն, յուրքանչյուր ամպրոպի կանխատեսմամբ մենք կանխատեսում ենք նաև կայծակների լինելու հավանականությունը և որ ամենակարևորն է նաև վայրը։

Թեպետ գոյություն ունեն նաև կայծակի տարօրինակ տեսակներ ևս, օրինակ՝ bolt from blue, երբ կայծակը կարող է հարվածել անգամ, երբ անմիջապես գլխավերևում մաքուր երկինք է։

Panorama.am-Կայծակների դեպքում բնակչությունը պե՞տք է իրազեկված լինի նման երևույթների մասին, հնարավոր հետևանքների մասին։

Հռիփսի Մկրտչյան-Ես կասեի՝ կայծակից առաջ։ Վստահ եմ՝ Հիդրոմետ ծառայության կողմից կան կատարված հետազոտություններ առավել ակտիվ ամսիների վերաբերյալ։ Ես իմ ասպիրանտուրայի շրջանակներում բակալավրիատի ուսանողների հետ փոքր ուսումնասիրություն եմ արել ամպրոպների բաշխվածության ըստ ժամերի, ամիսների ու տարիների հիմնված այն տվյալների վրա, որոնք ունեինք այդ ժամանակ։

Աղբյուր՝ https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1364682620302571

Պարզ երևում է, որ ապրիլից սկսված ակտիվությունը ավելանում է, հետևաբար նախապատրաստական աշխատանքներ պետք է անել ամեն տարի այսպես ասած սեզոնից առաջ, իսկ արդեն ամպրոպից առաջ ծանուցել ու հիշեցնել կանոները։

Panorama.am-Ինչպե՞ս են այլ երկրներում գործում համապատասխան մարմինները։

Հռիփսի Մկրտչյան-Այլ երկրներում հսկայական գումարներ են ներդնում կանխատեսման մոդելները լավացնելու և նախազգուշական համակարգերը կատարելագործելու համար։ Օրինակ, ՄԹ-ում, որտեղ այժմ աշխատում եմ, անցած տարի իրականացվեց WesCon էսքերեմենտը, որտեղ իրականացվեցին ավելի քան հինգ տեսակ չափումներ՝ օդում /ինքաթիռ, դրոներ, ինքնագնացներ, բալուներ/ ու երկրի վրա։ Այս բոլոր չափումները այժմ մշակվում են ու ինտեգրվում մոդելների մեջ, որ դրանց արդյունքները հնարավոր լինի բարելավել։

Panorama.am-Երևանի երկնքում ճայթած կայծակների բազմաթիվ լուսանկարներ տարածվեցին սոցիալական ցանցերում։ Որպես երևույթն ուսումնասիրող մասնագետ՝ ի՞նչ կարող եք ասել, ինչպի՞սի կայծակներ էին դրանք։

Հռիփսի Մկրտչյան-Տեսակները տարբեր էին բայց շատ նկատելի էին երկրային կայծակները գրեթե բոլորը բացասական էին, բայց մեկ դրական նկատել եմ,  թեպետ դա միայն վիզուալ տարբերակմամբ, բայց վստահ լինելու համար միշտ կարևոր է ունենալ չափումներ։

Խիստ վտանգավոր է այդ տեսակ ամպրոպների ժամանակ գտնվել փողոցում, կամ չհետևել անվտանգության կանոներին։ Հասարակ օրինակ մետաղական որևէ իր չպետք է պահել ձեռքում։ Բայց օրինակ,  երբեմն վերցնում են մետաղական պոչով անձրևանոցներ ու ամպրոպի ժամանակ բռնում հենց մետաղական հատվածից։




Լուսանկարները՝ Ալեքսանդր Պատրինի։