Ձեր վստահելի աղբյուրը

Օրերս Արժույթի միջազգային հիմնադրամը Հայաստանին կոչ արեց նվազեցնել պետության մասնաբաժինը խոշոր ձեռնարկություններում, որոնց բաժնետոմսերը տարբեր սխեմաներով վերջին տարիներին փոխանցվել են կառավարությանը։ Խոսքը գնում է  «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ»-ի, «ՎիվաՍել ՄՏՍ»-ի ինչպես նաև «Լիդիան Արմենիա» ընկերությունների մասին։

Քաղաքական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, էներգետիկ անվտանգության հարցերով փորձագետ Վահե Դավթյանը գրում է, որ նման գործարքները Հիմնադրամի կողմից որակվել են որպես աննպատակ։ Նրա կարծիքով այդ հայտարարությունը կարող է դիտարկվել որպես իմպերատիվ չպարունակող, սակայն այն իր արտացոլումն է ստանալու Հայաստանի վերաբերյալ կայացվող որոշումներում։

Հայաստանի համար Հիմնադրամի այդ գնահատականի հիմքերի և հնարավոր հետևանքների շուրջ Panorama.am-ը զրուցեց  ք.գ.դ.պ. Վահե Դավթյանի հետ։

Վ. Դավթյան-Կա տնտեսական քաղաքականության երկու մոդել լիբերալ և պրոտեկցիոնիստական։ Այն, ինչը որ անում են այսօրվա իշխանությունները Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի, «ՎիվաՍել ՄՏՍ»-ի մասով, իհարկե, ավելի շատ տեղավորվում է պրոտեկցիոնալիզմի մեջ՝ զուտ տեսականորեն, բայց գործնականում մենք տեսնում ենք, որ տնօրինելով այդ համապատասխան ընկերությունների բաժնեմասերը, այնպես չէ, որ այդ ընկերությունների արդյունավետությունն է բարձրանում, այնպես չէ, որ այդ ընկերությունները որպես տնտեսական զարգացման առաջնահերթություն են սահմանվում և այլն։ Այսինքը, մենք պարզապես գործ ունենք իշխանության մեջ գտնվող որոշ սուբյեկտների տնտեսական ամբիցիաների բավարարման հետ, որը իրականացվում է կառավարության լծակների միջոցով։ Եթե ֆորմալ առումով սա կարող է դիտարկվել, որպես  պրոտեկցիոնիստական քաղաքականություն, որի ներքո պետության մասնակցությունը տնտեսության մեջ ավելանում է, ապա պրակտիկ առումով մենք գործ ունենք ինչ-որ իմաստով ազդեցության որոշակի խմբերի շահերի սպասարկման գործընթացների հետ։

Այս ամենը շատ լավ տեսնելով և քաջ գիտակցելով՝ Արժույթի միջազգային հիմնադրամն առաջին անգամը չէ, որ, ես կասեի, թեև առաջին հայացքից զուսպ, բայց բովանդակային իմաստով բավականին կոշտ գնահատական է տալիս Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանը։

Սա առաջին դեպքը չէ, եղել են ևս մի քանի դեպքեր։ Դրանցից առանցքայինը թերևս 2021 թվականի օգոստոսին կայացրած որոշումն էր, համաձայն որի՝ Հայաստանին որպես աջակցություն համավարակի հետևանքները հաղթահարելու նպատակով հատկացվեց անհամեմատ ավելի փոքր ծավալով գումար, քան ԱՊՀ այլ երկրներին։ 2023 թվականին ևս  Հայաստանին բավականին համեստ վարկային միջոցներ տրամադրեցին՝ 72.9 մլն դոլար (կամ 55.2 մլն հատուկ փոխառության իրավունք)։ Եթե մենք այն համեմատում ենք Հարավային կովկասի այլ երկրների՝ Վրաստանին և Ադրբեջանին հատկացված վարկային միջոցների հետ, ապա կտեսնենք, որ Հայաստանի մասով Արժութի միջազգային հիմնադրամը ինչ-որ իմաստով վերապահումներով է վերաբերվում։

Panorama.am-Ստացվում է, որ ՀՀ գործող կառավարությունը  հայտարարում է լիբերալիզմի սկզբունքներին հավատարիմ լինելու մասին, բայց գործում է տրամագծորեն հակառակ կերպով

Վ. Դավթյան-Եթե ՀՀ իշխանությունները հայտարարում են, որ գնում են պրոտեկցիոնիստական տնտեսական քաղաքականության ճանապարհով, ապա այն կլինի բավականին տրամաբանական, պետության ազդեցությունը տնտեսական համակարգում գնալով աճում է։ Այս մոդելը տնտեսագիտության տեսությունից մեզ հայտնի է, որպես քենսիականություն, որը մշակվել էր դեռևս նախորդ դարի 20-30-ական թվականներին հայտնի դեպրեսիական ճգնաժամը հաղթահարելու նպատակով, որը բավականին արդյունավետ աշխատեց։ Բայց խնդիրն ինչում է՝ առավելապես գնահատելով և խոսելով տնտեսական քաղաքականության մասին՝ ՀՀ իշխանությունները ելնում են լիբերալ կանխադրույթներից։ Հանդես են գալիս լիբերալ դիրքերից՝ հայտարարելով, որ կողմ են ազատ շուկայական հարաբերություններին, ազատ մրցակցային դաշտին, հավասար պայմաններին և այլն։

Այսինքը, մի կողմից  նրանք հռետորաբանության մակարդակում խոսում են լիբերալ քաղաքականության մասին, բայց գործնականում անում են քայլեր, որոնք ամբողջությամբ հակասում են լիբերալ տնտեսական քաղաքականությանը։ Արժութի միջազգային հիմնադրամը, որը համաշխարհային տնտեսության մեջ այդ լիբերալ գծի առաջխաղացմամբ է միշտ զբաղվել և զբաղվում, բնականաբար, սրան համապատասխան կերպով է արձագանքում։ Կա նման պրակտիկա, երբ պետության մասնաբաժինն ավելանում է տարբեր բիզնես սուբյեկտներում։ Մենք այն տեսնում ենք Ռուսաստանում, Չինաստանում, անգամ Մեծ Բրիտանիայում՝ այնտեղի էներգետիկ ոլորտում։ Այսիքնը պետությունն իր համար սահմանում է առաջնահերթություններ՝  դիտարկելով այս կամ այն ոլորտը որպես անվտանգային նշանակության ոլորտներ, դրանք որակվում են որպես բնական մենաշնորհներ, որի իրականացնողը հաճախ ահնդես է գալիս պետությունը։

Խնդիրեն այն է, որ մենք առ այսօր չունենք տնտեսական զարգացման մոդել, տնտեսական քաղաքականություն, տնտեսության կառավարումն իրականացվում է իրավիճակային։ Այսօր եթե իշխանության մեջ գտնվող առանձին խմբերի շահերից է բխում տնօրինել այս կամ այն խոշոր ձեռնարկության, կամ բիզնես-սուբյեկտի, ուրեմն այն արվում է և կայացվում է համապատասխան որոշում։ Եթե միջազգային ինչ-ինչ վարկեր ստանալու համար ձեռնտու է խոսել լիբերալ դիրքերից, ազատականացման մասին, ապա գնում են այդ ուղղությամբ, սրանում է ամբողջ խնդիրը։ Աշխարհում երկու մոդելն էլ ընդունված են ու կան, պարզապես ոչ առաջինը, ոչ երկրորդն ամբողջությամբ, իրենց տրամաբանությամբ ՀՀ-ում չի գործում։