Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը երկօրյա պետական այցով Բաքվում էր։ Պուտինն ու Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը բանակցություններից հետո համատեղ հայտարարություն արեցին, որտեղ, բնականաբար, Հայաստանին անդրադարձ կար։ 

Panorama.am-ը զրուցել է քաղաքագետ Արա Պողոսյանի հետ՝ կոնկրետ այս շրջանում Պուտինի՝ Բաքու այցի, Հայաստանին վերաբերող հայտարարությունների մասին։

Արա Պողոսյան-Այս այցելությունը Բաքու բավականին հետաքրքիր և կարևոր էր հատկապես ստեղծված աշխարհաքաղաքական  իրավիճակի և ուկրաինական՝ ռազմական գործողությունների ծավալումը դեպի Ռուսաստան՝ Կուրսկի մարզ, համատեքստում։ Այս իմաստով տպավարությունն այն է, որ Ռուսաստանը փորձում է Հարավային Կովկասում նոր ձևավորվող կոնֆիգուրացիայում, այնուամենայնիվ, լինել մասնակից, հաղորդակից, թույլ չտալ, որպեսզի այն դուրս գա իր վերահսկողությունից։

Կարծում եմ՝ այս այցելության հիմնական նպատակներից մեկն այն էր, որ հաջորդիվ գործողությունների ընթացքում, երբ  Ռուսաստանն ամբողջովին լծված կլինի պատերազմական գործողություններով և Կուրսկի մարզն ազատագրելու օպերացիաներով, այդ ընթացքում տեղի չունենան այնպիսի իրադարձություններ, որոնք կվնասեն Ռուսաստանի աշխարհաքաղաքական հետաքրքրություններին Հարավային Կովկասում։

Հաջորդ մտահոգությունը, որը չափազանց կարևոր է Ռուսաստանի համար, այն է, որ գործընթացները կարող են լինել այնպիսին, որ դուրս գան իր վերահսկողությունից և, այնուամենայնիվ, տարածաշրջանում հաստատվեն արևմտյան պետությունների ազդեցությունը։ Այստեղ հատկապես եռակողմ հայտարարության այս կամ այն կերպով հղում կատարելը խոսում է  այն մասին, որ Ռուսաստանը ձգտում և ձգտելու է  դերակատարում ունենալ, և եթե կոմունիկացիաներն ապագայում բացվեն, այդ կոմունիկացիաների վրա ինչ-որ ազդեցություն կամ վերահսկողության լծակներ ստանալ, որի պարագայում իր տեղը Հարավային Կովկասում ապահոված կլինի։ Հակառակ դեպքում Ռուսաստանում հասկանում են, որ գործընթացների այլ տրամաբանության պարագայում ինչ-որ պահից սկսած այլևս տարածաշրջանում անելիք չի ունենալու, մասնավորապես, եթե դիտարկելու լինենք հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների ծիրում։

Panorama.am-Պուտին-Ալիև համատեղ հայտարարության մեջ անդրադարձ կար Հայաստանին, մասնավորապես ՌԴ-ն իր աջակցությունն էր հայտնել սահմանազատման, սահմանագծման գործընթացին, խաղաղության պայմանագրի կնքմանը 2020 - 2022 թթ. Ռուսաստանի, Ադրբեջանի նախագահների և Հայաստանի վարչապետի հայտնի եռակողմ պայմանավորվածությունների հիման վրա։

Արա Պողոսյան-Մոսկվայից բազմիցս հնչել է, որ պատրաստ է տրամադրել հարթակ, աջակցել սահմանազատման ու  սահմանագծման աշխատանքներին։ Այս ամբողջի մեջ պետք է հասկանալ Ռուսաստանի աշխարհաքաղաքական հետաքրքրությունը, իսկ այն հետևյալն է՝ գործընթացներից դուրս չմնալ, որոշակի ազդեցություն ստանալ այս գործընթացների վրա, հատկապես եթե հաշվի առնենք, որ Ադրբեջանի համոզմամբ և պարտադրմամբ ինչ-որ փուլից հետո հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացն անցավ երկկողմ մակարդակ, որից հետո արդեն փորձ է արվում այն վերադարձնել բազմակողմ մակարդակի, մասնավորապես արևմտյան պետությունների կամ կենտրոնների հովանավորության ներքո։

Որքանով է սա արդյունավետ,  դեռևս դժվար է  ասել, բայց այս փորձերը կան։ Հիմա Մոսկվան փորձում է Բաքվի վրա ճնշում գործադրելով կամ Բաքվին համոզելով այն վերադարձնել եռակողմ հարթակ, մասնավորապես ռուսական պլատֆորմ, որտեղ Ռուսաստանը կվերականգնի նախկինում ունեցած իր ազդեցությունn այս հարաբերություններին կարգավորման գործընթացի վրա և ինչ-որ պահից հնարավորություն կունենա ուղղորդել կարգավորման գործընթացը գոնե իր համար ցանկալի ուղղությամբ և ոչ թե հակառակը,  որով առաջ էր շարժում մինչ այժմ։

Եթե հաշվի առնենք վերջերս Ադրբեջանի և Հայաստանի կողմից այն հայտարարությունը, որ այսպես կոչված խաղաղության պայմանագրից կողմերի փոխհամաձայնությամբ դուրս է մնում կոմունիկացիաների ապաշրջափակման հարցը, սա թերևս ամենակարևոր հարցերից մեկն է, որն հատկապես աշխարհաքաղաքական ենթատեքստ ունի, որի վրա իր ազդեցությունն է փորձում հաստատել Ռուսաստանը, ինչը հնարավորություն կտա տարածաշրջանում պահպանել իր ազդեցությունը։ Պարբերաբար հղում կատարելով եռակողմ հայտարարությանը, մասնավորապես 9-րդ կետին, որը կոմունիկացիաների ապաշրջափակման և Ռուսաստանի սահմանապահ ուժերի կողմից վերահսկողության սահմանման մասին է,  Նախիջևանի և Ադրբեջանի միջև կապ ապահովելու տեսանկյունից, սրանով պայմանավորված, կարծում եմ, Ռուսաստանը շահագրգռված է  հղում կատարել եռակողմ հայտարարությանը, 9-րդ կետին։ Բայց, ըստ էության, թե բարոյական, թե իրավական իմաստով եռակողմ հայտարարությունն արդեն մահացած է և եռակողմ հայտարարության թաղումը կազմակերպել է Ադրբեջանը 2023 թվականի սեպտեմբերին։

Իհարկե, դրանից ավելի վաղ նկատվում էր, որ եռակողմ հայտարարություն առ ոչինչ է, երբ Ադրբեջանը տոտալ շրջափակման ենթարկեց Արցախի Հանրապետությունը, փակվեց Լաչինի միջանցքը, որտեղ կանգնած ռուսական խաղաղապահ ուժերը չցանկացան կամ չկարողացան բացել Լաչինի միջանցքը, որը հենց եռակողմ հայտարարության պահանջներից մեկն էր։

Այժմ ակնհայտ է, որ գոյություն չունի Լաչինի միջանցք, գոյություն չունի իրավաբանական,  աշխարհագրական տեսանկյունից Արցախի Հանրապետություն, որի և Հայաստանի միջև կապը պետք է ապահովեր Լաչինի միջանցքը։

Իսկ եռակողմ հայտարարությանը ֆունդամենտը Արցախյան հիմնախնդիրն էր։ Քանի որ  Արցախյան հիմնախնդիրն էր՝ և օբյեկտը, և սուբյեկտն այժմ գոյություն չունեն, հետևաբար հայտարարություն այլևս գոյություն չունի, որովհետև հայտարարությունը փորձ էր անում կարգավորել այն կոնֆլիկտը։ Քանի որ չկա Արցախի Հանարապետություն, Լաչինի միջանցք, խաղաղապահներ, ովքեր պետք է վեսահսկեն Արցախի տարածքում հայ բնակչության անվտանգությունը, հետևաբար անմիտ է խոսել եռակողմ հայտարարության մասին, հղում կատարել այս կամ այն կետին։

Panorama.am- Ինչո՞ւ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովտ հենց այն պահին հայտարարեց, որ «Երևանը սաբոտաժի է ենթարկում Սյունիքի մարզով հաղորդակցությունների ապաշրջափակման պայմանավորվածությունը», երբ ընթանում կամ ավարտվել էր Բաքվում Պուտին-Ալիև բանակցությունները։

Արա Պողոսյան-Սա ազդակ էր այն մասին, որ Բաքվում նաև քննարկվում է  այս խնդիրը,  իսկ ես, կարծում եմ, հատկապես այս խնդիրըը։ Պատահական չէ, որ ես նշեցի, կարևոր է այս այցելության համատեքստը, իսկ համատեքստի էլեմենտներից մեկն այն է, որ Բաքուն ու Երևանը հայտարարում են, որ փոխադարձ համաձայնությամբ ապագա խաղաղության պայմանագրից որոշել են դուրս թողնել կոմունիկացիաների շրջափակման հարցը՝ դա թողելով առանձին քննարկման։

Սա հիմնական էլեմենետրից մեկն է, որը կարող է Ռուսաստանի համար ապահովել ազդեցություն։ Քանի որ այս էլեմենտի ճակատագիրը մնում է  անորոշ, հավականություն կա, որ այն ապագայում Արևմուտքի աջակցությամբ այլ կարգավիճակ կունենա, մտահոգություն է  Ռուսաստանի համար։

Եթե, այնուամենայնիվ, ինչ-որ մի օր Հայաստանն ու Ադրբեջանը կնքում են  խաղաղության պայմանագիր, հաջորդիվ կարգավորվում են հայ-թուրքական հարաբերությունները, այլևս տարածաշրջանում ռուսական ռազմական ստորաբաժանումների մնալը դառնում է  անիմաստ։ Հենց այստեղ է  Արևմուտքի խաղադրույքը, որպեսզի տարածաշրջանը բերեն հարաբերական մի իրավիճակի, երբ ռուսական ուժերի այստեղ մնալը կդառնա անիմաստ, և տարբեր ճնշումների միջոցով կփորձեն ստիպել Հայաստանին ինչ-որ պահից սկսած, նաև սաբոտաժի միջոցով, ռուսական ուժերին դուրս հրավիրել Հայաստանի տարածքից։

Սա մտահոգություն է  Ռուսաստանի համար և սա այդ երկրի աշխարհաքաղաքական շահերը շոշափող հանգամանք է, որը, կարծում եմ, Ռուսաստանը հենց այնպես պատրաստ չէ զիջել։