Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Հայաստանը ռազմավարական որոշում է կայացրել կառուցել մոդուլային ատոմային կայան։ Ամենակարևոր պատճառներից մեկն այն է, որ մոդուլյար ատոմակայանի հնարավոր վթարը համարվում է տեղային նշանակության միջադեպ: Այսինքն՝ վթարը տեղային է և միջավայրին չի սպառնում: Հայաստանն ունենալու է մոդուլյար ատոմակայան, որը և երկրի ներսում, և շրջակա երկրների համար որևէ սպառնալիք չի ներկայացնի: Պարզապես, մի խնդիր կա, որ աշխարհում արդեն գործող մոդուլային ատոմակայան դեռ չկա, կան կառուցվողներ, բայց մեր համոզմունքն այն է՝ այդ տեխնոլոգիան անխուսափելի է»,- Հայաստանի երկրորդ գլոբոլ գագաթնաժողովի ժամանակ հայտարարեց Նիկոլ Փաշինյանը։ Panorama-ը էներգետիկ փորձագետ, Հայաստանի էներգետիկայի նախարարի նախկին տեղակալ Էդվարդ Արզումանյանին խնդրեց իր կարծիքը հայտնել վերոնշյալ հայտարարության վերաբերյալ։

Է. Արզումանյան-Այդ մասին հայտարարելուց 5 թե 6 ժամ հետ ՏԿԵ նախարար Գնել Սանոսյանը հայտարարեց, որ մենք որոշել ենք 400-600 մեգավատ միջին հզորության բլոկ կառուցել։ Սակայն նման հզորության մոդուլային ատոմակայան չկա։ Ներկայում կա 30-50 մեգավատ հզորությամբ մոդուլային ատոմակայան, ըստ մասնագետների՝ ապագայում կարող է լինել 200-250 մգավատ հզորությամբ։ Մոդուլայինն այն է, որ ինչպես բերում դնում են, այդ ձևով էլ 9 տարի հետո տանում են, մետաղական ջարդոնի, այն քանդելու հնարավորություն չկա։

Այնպես որ՝ էս ինչ կառավարություն է՝ Փաշինյանը մի բան է ասում, կես օր անց իր նախարարն լրիվ ուրիշ բան է ասում, ամոթ էլ է։ Ընդորում, նախարարի ասածն մի քիչ ավելի խելքին մոտ է, քան վարչապետի ասածը, ավելի ճիշտ բան է ասել, որի մասին ես վարչապետին ժամանակին գրել եմ և առաջարկել։

Բայց նաև ասել եմ, որ մինչև նոր բլոկ կառուցելը՝ պետք է գործող ատոմային բլոկի բոլոր հիմնահարցերը լուծեն։ Եթե այն չանեն, ապա ոչ հինը շահագործելու իրավունք ունեն, ոչ էլ նորը կառուցելու։ Այդ ամենը ես նամակով գրել, բացատրել եմ և հիմա ասում են մոդուլային, որովհետև այն ոչ թե կարող են ատոմակայանի կողքին դնեն, այլ տանեն, օրինակ, հանրապետության հյուսիսային շրջաններ։

Եթե նախարարը մի բան է ասում, վարչապետը մի այլ բան, ապա ո՞ւմ է նա լսում, ով է նրա խորհրդատուն։ Ատոմային մասնագետը երբեք չի ասի՝ բերե՛ք մոդուլային կառուցենք, նա կասի բերեք ատոմակայանի կողքին մեկ այլ բլոկ կառուցենք։ Ում է լսում Փաշինյանը, Ամերիկայի՞ն, բայց այսօր Ամերիկայում մոդուլային կայաններ չկան՝ թեկուզ փոքր հզորության, միայն ռուսների մոտ կա, որը շահագործում է նավի վրա դրած և սկսել են նախագծել, որ Սիբիրում օվկիանոսի ափին, ցամաքի վրա մոդուլային կայան տեղադրեն անմարդաբնակ վայրերում։

Կարծեմ ԱՄՆ-ն էլ մի հատ ունի նավի վրա, բայց ցամաքում չի էլ նախագծել։ Եթե ցամաքում չունես մոդուլային, ապա ԱՄՆ-ն իրավունք չունի դրա մասին Հայաստանին երկու բառ անգամ ասել։ ՄԱԳԱՏԵ-ի օրենքներով պետք է այդ մոդուլային կայանը տվյալ երկրում ցամաքին անշարժ դրվի, 3 տարի փորձարկվի ունենա դրական արդյունքներ, որը ՄԱԳԱՏԵ-ն ստուգի, դրանից հետո նոր իրավունք ունի նամակով այլ պետության առաջարկել կառուցման տարբերակը։

Ռուսաստանը մեզ մոդուլային բլոկ կարող է առաջարկել միայն 32 թվականից հետո, երբ ցամաքում 2028-29 թթ տեղադրի նոր ցամաքային մոդուլային կայան , 3 տարի աշխատի, ու նոր թղթի վրա առաջարկի, այն էլ100 կամ 200 մեգավատ հզորության։ Ռուսաստանը նոր սկսում է նախագծումը։ Իսկ ԱՄՆ-ը խոսելու, երազում տեսնելու իրավունք չունի, քանի որ ցամաքում մոդուլային ատոմայյինն բլոկի նախագիծն անգամ չի արել, էլ չեմ ասում կառուցման մասին։ Ըստ կարգի՝ նախագիծ պետք է արվի, ՄԱԳԱՏԵ-ում հաստատվի, որ ցամաքի վրա առաջին քայլերն արվի։ Իսկ Ամերիկան դեռ պատրաստ չէ իր քաղաքացիներին նման կայան առաջարկելու, ուր մնաց՝ մեզ։ Եթե անգամ վաղը՝ ռուսներից հետո սկսի նախագծելը՝ ապա 2033-34 թթ. Նոր կարող է առաջարկել։ Իսկ ինչպիսի արդյունք կունենան այդ բանակցությունները, ինչպես ասում են, կապրենք՝ կտեսնենք։

Իսկ երբ նախարարը ասում է, որ պետք է կառուցեն 400-600 մեգավատ հզորությամբ ատոմային բլոկ, ապա պետք է հաշվի առնել, որ Ռուսաստանն այսօր նմա բլոկներ չունի, հետևաբար հարց է, թե նա ում հետ է խոսել և լսել այդ առաջարկը։ Թող մի հատ ասի՝ երբ, որ օրը, որ պետության մասնագետի հետ է խոսել։ Որովհետև մենք այսօր չունենք հնարավորություն 400-600 մեգավատ հզորությամբ ատոմային բլոկ կառուցելու բանակցություններ վարել ՌԴ-ի հետ, այնտեղ դեռ նման հզորության բլոկեր չի կառուցվել։ Հնարավոր է այլ երկրում կա, ես չգիտեմ, թող ասեն։ Բայց նախարարը պետք է ասի, թե որ երկրից է բերում և ինչ տիպի, որ իմանանք, թե քանի տարի է աշխատել, կամ պետք է աշխատի։

Իսկ Փաշինյանի մասով՝ այ վարչապե՛տ, դու պետք է հասկանաս, որ այն երկիրը, որն իր մոտ ատոմային մոդուլային բլոկերը դրել է՝ 3 տարվա աշխատանքի դրական փորձ պետք է ունենա։ Հենց այնպես խոսքերին հավատալը հանցագործություն է, որովհետև հնարավոր է նախագիծը սխալ է արված, կամ սխալ է կառուցվել։ 

Բայց մոդուլային պարամետրեր ունեն այսօր նավերի վրա դրվածները, որոնք ծովով գնում են ափի մոտ կանգնում են և էլեկտրաէներգիա են մատակարարում։ Այստեղ խոսքը գնում է 20-30 մեգավատ հզորության մասին։

Այդ պատճառով այսօր 400-600 մեգավատ հզորության բլոկ ոչ ոք դեռ իրավունք չունի մեզ առաջարկել, իսկ մոդուլայինի մասին խոսելու իրավունք անգամ չունեն։

Panorama-Ի՞նչ խնդիրներ ունեն մոդուլային ատոմակայանները։

Է. Արզումանյան-Ամոթ է նման մոդուլները Հայաստանում դնեն։ Այն տեղադրում են Սիբիրում, ուր դրա կարիքը կա, որտեղ 10-20 կմ-ի վրա մեկ մարդ չի ապրում։ Դրանք օգտագործում են, օրինակ, օվկիանոսի մի կղզում, Սիբիրի հյուսիսային մասում, կամ Ավստրալիայում։ Ցամաքում այն սովորաբար չեն դնում, քանի որ այնտեղ մեծ ատոմային բլոկեր պետք է դնեն։

Բացի այդ «Ռոսատոմի» կայքից տեղեկացել եմ, որ ռուսները սկսել են աշխատանքներ, որպեսզի կարողանան ապացուցեն, որ 400 մեգավատ հզորության ատոմային բլոկները, որոնցից մեկը Հայաստանում է դրված, կարող են աշխատել, ոչ թե 40 տարի, այլ ինչ-որ պայմանների կիրառման դեպում՝ 60 տարի։

Հաշվի առնելով 1988-95 թվականների 7 տարվա հարկադիր կանգառը, մեր Մեծամորի ԱԷԿ-ի 40 տարին լրանում է 2036 թվականին, որից հետո նա աշխատելու իրավունք  չունի։

Եթե այն հաջողությամբ ավարտվի, ապա ռուսները կկարողնան նման բլոկներն աշխատացնել ևս 20 տարի։ Ստացվում է, որ ՀԱԷԿ-ը կարող է մինչև 2056 թիվն աշխատել և այդ ընթացքում որևէ այլ՝ 600, թե 1200 մեգավատ հզորությամբ  ատոմային բլոկի կարիք չի լինի։ Թող 20 տարի չլինի, այլ, ասենք՝ 15 տարի, ինչը նշանակում է որ մինչև 2050 թիվը կարող ենք մեր ատոմակայանի փոխելու մասին չխոսել։