Ձեր վստահելի աղբյուրը

Տնտեսագետ, tvyal.com հարթակի հիմնադիր Աղասի Թավադյանը գրում է.
«Մասնավոր աշխատատեղերի գրեթե 80 %-ը Երևանում է։

Հայաստանի տնտեսական զարգացման պատկերը հաճախ ներկայացվում է միայն ընդհանուր թվերով, սակայն իրականությունն ավելի բարդ է: Այս հոդվածում վերլուծվում են Հայաստանի աշխատաշուկայի վերջին միտումները։ Այս նյութում ցույց է տրված, թե ինչպես է մասնավոր հատվածի աճը կենտրոնացած մայրաքաղաքում: Այս նյութում նեչկայացված չեն միայն խնդիրները, մենք առաջարկում ենք կոնկրետ լուծումներ, որոնք կարող են օգնել հավասարակշռել երկրի տնտեսական զարգացումը: Եթե ձեզ հետաքրքրում է Հայաստանի տնտեսական ապագան և այն, թե ինչպես կարող ենք ստեղծել ավելի արդար և կայուն աշխատաշուկա, այս վերլուծությունը ձեզ համար է:

Հարկ է նշել, որ 2002 թվականից ի վեր պետական հատվածում աշխատատեղերի համամասնությունը շարունակաբար նվազել է, երբ գրանցված աշխատատեղերի մոտավորապես 70 %-ը աշխատում էր պետական հատվածում։ 2024 թվականի հունիսի դրությամբ պետական աշխատատեղերը կազմել են ընդհանուրի 28,1 %ը։ Կրճատումը պայմանավորված է ոչ թե պետական հատվածում աշխատատեղերի թվի նվազմամբ, այլ գրանցված ոչ պետական աշխատատեղերի աճով: Պետական հատվածի աշխատողների թիվը 2020 թվականների վերջից աճել է 4,1 %ով, մինչդեռ ոչ պետական հատվածի աշխատատեղերը աճել են 26,2 %ով:

2024 թվականի հունիսի դրությամբ գրանցված է եղել 759 հազար աշխատող, որը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ ավել է 4,6 %-ով։ Այս միտումները հստակ երևում են երկրորդ գծապատկերում, որը ցույց է տալիս աշխատողների թվի և միջին աշխատավարձի դինամիկան Հայաստանում։

Հայաստանում աշխատողների թիվը ունի կայուն աճ։ Աճի դանդաղման միտումներ նկատվում են միջին աշխատավարձի մեջ։ Ինչպես երևում է գծապատկերից, միջին աշխատավարձի հիմնական աճը նկատվել էր 2022 թվականից մինչև 2023 թվականի առաջին կիսամյակը։ 2024 թվականի հունիսի դրությամբ միջին ճշգրտված աշխատավարձը կազմում է 250 հազար դրամ, որը 3.8 %-ով ավել է նախորդ տարվա ցուցանիշից։

Սակայն այս ցուցանիշներից չի եչևում Երևանի և մարզերի միջև զգալի տարբերությունները։ Երկրորդ գծապատկերը ցույց է տալիս մասնավոր աշխատատեղերի բաշխվածությունը Հայաստանում։

Գծապատկեր 3.

2024 առաջին կիսամյակի դրությամբ Հայաստանում մասնավոր աշխատատեղերի 77.7 %-ը գտնվում է Երևանում, ինչը նկատելի աճ է 2019 թվականի համեմատ, երբ աշխատատեղերի 73,5 %-ն է եղել Երևանում։ Մասնավոր հատվածի աշխատատեղերը հիմնականում աճել են Երևանում: Մեր հաշվարկով՝ 2024 թվականի դեկտեմբերին մասնավոր ոլորտի աշխատատեղերի 79 %-ը գրանցված է լինելու Երևանում։ Սա մտահոգիչ միտում է՝ մարզերը Երևանից անհամաչափ են զարգանում։ Մարզերում եկամուտները հիմնականում ապահովում են պետական հատվածի աշխատատեղերը:

Այս անհամաչափությունը առավել ակնհայտ է դառնում, երբ դիտարկում ենք պետական և մասնավոր աշխատատեղերի հարաբերակցությունը ըստ մարզերի, ինչպես ցույց է տրված Գծապատկեր 3-ում։

Հաշվի առնելով Երևանի վարչական կարգավիճակը՝ 2024 թվականին առաջին կիսամյակում ոչ պետական հատվածի աշխատատեղերի 51.9 %-ը Երևանում է։ Ընդհանուր աշխատավարձային ֆոնդի 79.3 %-ը կենտրոնացած է Երևանում, 2018 թվականին այս ցուցանիշը կազմում էր 73.5 %։ Եթե դիտարկենք աշխատավարձային ֆոնդով, փաստացի գրանցված տնտեսության գրեթե 80 %-ը կենտրոնացած է Երևանում։ 2024 թվականի առաջին կիսամյակի դրությամբ ընդհանուր աշխատավարձային ֆոնդը կազմում է 208 մլրդ դրամ, որը 10.4 %ով ավել է նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ։

Այս տվյալները ցույց են տալիս, որ Հայաստանի տնտեսական զարգացումը խիստ անհավասարաչափ է։ Մարզերը էլ ավելի հետ են մնում Երևանից՝ ստեղծելով լուրջ մարտահրավերներ երկրի համաչափ զարգացման համար։

Աշխատավարձերն ու աշխատատեղերը հիմնականում աճել են Երևանում` մասնավոր հատվածում։ Աշխատավարձերի ամենազգալի աճը նկատվում է ՏՏ և ֆինանսական ոլորտներում։
Ճշգրիտ չէ միայն հենվել միջին թվաբանական աշխատավարձի բարձրացման վրա։ Այս ցուցանիշի վրա զգալի ազդեցություն ունեն համեմատաբար բարձր եկամուտ ունեցողների աշխատավարձի աճը: Վերջին տարիներին նկատվել է միջին աշխատավարձերի աճ հիմնականում պայմանավորված բարձր վարձատրվողների ազդեցությամբ: Կարևոր է հաշվի առնել նաև միջին անձի աշխատավարձը (մեդիանը), քանի որ այն արտացոլում է միջին վիճակագրական մարդու եկամուտը: Մեր  Ամուր ընտանիք․ հարուստ ընտանիք ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ միջին խավն ունենում է ամենաշատ երեխաներ՝ ընդգծելով ամուր ընտանիքի կարևորությունը, որպես ամուր պետության հիմք:

Խնդիր է նաև առաջանում Երևանի և այլ մարզերի միջև աշխատանքային զգալի անհավասարակշռությունից։ ՏՏ կազմակերպությունների խթանումը և եկամտահարկի վերադարձի մասին օրենքը հիմնականում նպաստում են մասնավոր աշխատավարձերի ստեղծմանը և բարձրացմանը ՏՏ, շինարարության և, հետևաբար, ծառայությունների և ֆինանսական ոլորտներում, որոնք հիմնականում կենտրոնացած են Երևանում: Այս միտումը խորացնում է զարգացման տարբերությունը Երևանի և մարզերի միջև, քանի որ նոր աշխատատեղերը հիմնականում ստեղծվում են մայրաքաղաքում: Անհրաժեշտ է որոշակի արտոնություններ տրամադրել կազմակերպություններին, որոնք ցանկանում են գործունեություն ծավալել այն մարզերում, որտեղ պետական աշխատողների թիվը գերազանցում է մասնավոր աշխատատեղերի թվին։

Պետությունը հնարավորություն ունի կառավարել պետության դրամական հոսքերը հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականություններով։ Օրինակ, 2015 թվականին ընդունված եկամտային հարկի վերադարձի մասին օրենքը սահմանեց, որ շինարարությունում վարկի %ադրույքը էֆեկտիվորեն դարձավ 0 %, որը խթանեց տնտեսություն մտնող կապիտալ հոսքերը հիմնականում դեպի շինարարություն և հիմնականում Երևանում։

Միջազգային ներդրողներին կարևոր են նաև հարկային արտոնությունները. սա լավ խթան է երկիր մտնող կապիտալ հոսքերի կառավարման տեսանկյունից։ Այսպես, կարելի է հարկային արտոնություններ մտցնել, որոնք կխթանեն մարզերի զարգացումը, արդյունաբերական գործունեության ստեղծումը և մարզերում աշխատատեղերի ավելացումը։ Այս արտոնությունների համար հիմք կարելի է ընդունել հետևյալ ձևաչափը՝ այն մարզերում, որտեղ մասնավոր աշխատատեղերը մինչև 2 անգամ ավելի պակաս են պետական աշխատատեղերից, տրամադրել եկամտահարկի արտոնյալ 0-10 % (ըստ արտադրության տեսակի), և շահութահարկի արտոնություն արդյունաբերական կազմակերպությունների համար։ Այս արտոնությունը կգործի մինչև այն պահը, երբ տվյալ մարզում մասնավոր աշխատատեղերը 2 անգամ ավելի շատ կլինեն պետական աշխատատեղերից...

Մանրամասները՝ սկզբնաղբյուրում։https://www.tvyal.com/