Թուրքիան Եվրոպայի հետ միասին մեջմե՞ջ է անում հետխորհրդային տարածքը. Պյոտոր Ակոպով
«Էրդողանը Մոսկվայի համար մտահոգության ևս մեկ առիթ է ստեղծում» վերնագրով վերլուծական հոդվածում «ՌԻԱ նովոստի»-ի քաղաքական մեկնաբան Պյոտոր Ակոպովը գրում է.
«Ռուսաստանի շրջադարձը դեպի արևելք (որը երբեմն կոչվում է Գլոբալ հարավ) պայմանավորված է ոչ միայն Արևմուտքի հետ հակամարտությամբ, այլ նաև երկրի օբյեկտիվ աշխարհաքաղաքական շահերով և ժամանակի բուն ոգով (այսինքն՝ կենտրոնում հստակ տեղաշարժ է, աշխարհակարգի ձգողականությունը Արևմուտքից Արևելք): Հետևաբար, Արևելքում տեղի ունեցող բոլոր գործընթացները (ոչ միայն հակամարտությունները, այլ նաև ինտեգրացիոն գործընթացները, որոնք կառուցված են մեկ տարածաշրջանի, էթնիկ խմբի, կրոնի և այլնի շուրջ) այժմ էլ ավելի կարևոր են մեզ համար։ Հատկապես եթե դա վերաբերում է մեր հարևան շրջաններին, որոնք Ռուսաստանի կազմում էին և մեզ հետ կապված էին ընդհանուր պատմությամբ։
Այսօր Բիշքեկում կբացվի թյուրքական պետությունների ղեկավարների գագաթնաժողովը՝ Ռեջեփ Էրդողանի գլխավորությամբ։ Կլինեն ոչ միայն Ալիևը, Տոկաևը, Միրզիյոևը, Բերդիմուհամեդովը, Ջափարովը, այլև Վիկտոր Օրբանը։ Ամենամյա գագաթնաժողովը 11-րդ հերթական համարն է, բայց իրականում սա արդեն երկրորդ գագաթնաժողովն է այս տարվա ընթացքում. նախորդը տեղի է ունեցել ընդամենը չորս ամիս առաջ Շուշայում, բայց այն պաշտոնական կարգավիճակ չուներ։ Բայց դա ինքնին թյուրք ժողովուրդների համագործակցության ցուցիչ է ու որը գնալով ավելի ինտենսիվ են դառնում։ Էրդողանը Բիշքեկից ուղիղ թռչելու է Բուդապեշտ, իսկ հետո Բաքվում կայցելի ֆորում, այսինքն՝ կայցելի Թյուրքական պետությունների կազմակերպության երկու երկրների մայրաքաղաքներ։
Թյուրքական պետությունների կազմակերպությունը միավորում է ընդամենը հինգ երկիր (և ևս երեքը, այդ թվում՝ մեկ չճանաչված, դիտորդի կարգավիճակ ունի), բայց ամենաակտիվ և աճող միջպետական միավորումներից է։ Թյուրքական աշխարհի միասնությունը դեռևս չի դրվել որպես ԹՊԿ-ի քաղաքական նպատակ, բայց գործընթացը, ինչպես ասում են, սկսվել է։ Թուրքիան կազմակերպության անվիճելի առաջնորդն է, որը ներառում է Ղազախստանը, Ուզբեկստանը, Ղրղզստանը և Ադրբեջանը՝ չորս հետխորհրդային հանրապետություններ, որոնցից երեքը Կենտրոնական Ասիայում են։ Կենտրոնական Ասիայի մեկ այլ պետություն՝ Թուրքմենստանը, դիտորդի կարգավիճակ ունի ԹՊԿ-ում, ինչպես նաև Հունգարիան (մագյարներն իրենց թյուրք են համարում), ինչպես նաև Հյուսիսային Կիպրոսը, որը ճանաչվել է միայն Թուրքիայի կողմից: Այսպիսով, Թուրքիան իր դրոշի տակ է հավաքել հետխորհրդային հանրապետությունների մեկ երրորդը` գրեթե այնքան, որքանի ձգտում է Եվրամիությունը (երեք բալթյան երկրներ արդեն մաս են կազմում, իսկ Մոլդովան, Վրաստանը և Ուկրաինան հերթագրված են): Այսինքն՝ Թուրքիան Եվրոպայի հետ միասին մեջմեջ են անում հետխորհրդային տարածքը։
Այնքան էլայդպես չէ։ Նույնիսկ Եվրոպան, որը նպատակ է դրել անեքսիայի ենթարկել Ուկրաինան, ի վիճակի չէ պոկել նրան Ռուսաստանից՝ ո՛չ ռազմական, ո՛չ խաղաղ ճանապարհով: Բացի այդ, եվրաինտեգրման նախագծի ճգնաժամն ինքնին միայն կխորանա՝ և՛ Միացյալ Նահանգների հետ աճող չեղքման, այսինքն՝ միացյալ Արևմուտքում հնարավոր պառակտման, և՛ ներքին հակասությունների պատճառով, որոնք ի թիվս այլ բաների սրվում են նաև Ռուսաստանի հետ առճակատման պատճառով: ԵՄ-ի ներթափանցումը Անդրկովկաս նույնպես իրատեսական չի թվում։ Վրաստանն, օրինակ, կախված է Ռուսաստանից և Թուրքիայից ոչ միայն տնտեսական, այլ նաև աշխարհաքաղաքական առումով։ Աշխարհագրությունը ճակատագիր է, և պատմության մեջ գրեթե չկա օրինակ, որ ինչ-որ մեկին հաջողվի փոխել այն։
Թուրքիան, ի տարբերություն ԵՄ-ի, կարծես թե չի փորձում ընդգրկել ընդհանուր սահմաններ չունեցողներին։ Նա չի հատում տարբեր ժողովուրդների մեկ նախագծում ընդգրկելու շեմը(ինչպես հույներն ու ֆինները), և չի հավակնում համաշխարհային գերիշխանության (և ԵՄ-ն, ինչպես անգլո-սաքսոնների կրտսեր եղբայրը, մասնակցում է նրանց գլոբալիզացիայի նախագծին, հետո աշխարհում գերիշխանության համար պայքար է մղվում) և նույնիսկ (դեռ) ռազմական կազմակերպություն չի կառուցում (ԵՄ-ն ոչ թե ՆԱՏՕ-ից ուշ է առաջացել, այլ դրա պատյանն է)։ Հրապարակայնորեն Թուրքիան ցանկանում է միայն նպաստել թյուրք ժողովուրդների մերձեցմանը, օգնել նրանց պահպանել իրենց լեզուն և մշակույթը, զարգացնել տնտեսությունը, ստեղծել նյութատեխնիկական միջանցքներ և տրանսպորտային ուղիներ, ընդհանրապես ներգրավվել «մեկ թյուրքական տարածքում»: Դե, այն փաստը, որ այն ներառում է նախկին խորհրդային հանրապետությունները, պատահական ստացվեց և դրանում հակառուսական ոչինչ չկա, բայց արդյո՞ք այն այդպես է:
Իհարկե, այդպես չէ, բայց ոչ այն պատճառով, որ Թուրքիան հակառուսական ծրագրեր ունի: Թուրքերի բնակեցումը Եվրասիայում տևելէ շատ դարեր, և նրանք ապրում են Հեռավոր Արևելքից մինչև Հունգարիա ընկած տարածքում: Թյուրքական պետությունները եկել ու գնացել են, և վերջին վեց հարյուր տարիների ընթացքում Թուրքիան (Օսմանյան կայսրությունը) եղել է դրանցից ամենակարևորը (և շատ ժամանակ՝ միակը): Բայց Թուրքիայի թուրքերը միշտ եղել են միայն Օսմանյան կայսրության հիմքը, և ոչ մեծամասնությունը։ Դեռ Սուլթան-խալիֆի գլխավորությամբ Թուրքիան հավակնում են առաջնորդություն ամբողջ իսլամական աշխարհին: Խալիֆայությունում ազգային գործոնը իր տեղը զիջեց կայսերականին ու կրոնականին, իսկ թուրքական ազգային նախագիծը սկսվեց ընդամենը հարյուր տարի առաջ՝ կայսրության ավերակներից թուրքական հանրապետության ի հայտ գալով։ Ստեղծվելով ԽՍՀՄ-ի ամենաակտիվ աջակցությամբ՝ բոլշևիկները օգնեցին Աթաթուրքին՝ աջակցելով նրա թուրքական պետության կառուցմանը, որը եվրոպացիները ցանկանում էին բաժանել երեք մասի (թուրքերին թողնելով Անատոլիայի միայն մի մասը՝ առանց նեղուցների և արևելյան շրջանների)։ Այսինքն՝ Մոսկվան փաստացի օգնեց թուրքերին պահպանել իրենց պետության գոնե մի մասը՝ ոչ այնքան նրանց հանդեպ սիրո, որքան իր հարավում Արևմուտքին ենթակա պետություններ ունենալու դժկամության պատճառով...
Հետևաբար, Թուրքիայի ինտեգրացիոն նկրտումները Ռուսաստանի կողմից չեն կարող անտարբեր ընկալվել մեզ համար անվտանգության, տնտեսության և աշխարհաքաղաքականության տեսանկյունից։ Անկախ Թուրքիան ինքնին Ռուսաստանի թշնամին չէ, թեև հարցեր կան ոչ միայն Ուկրաինային զենք մատակարարելու, այլ նաև Ռուսաստանի թուրքերին հովանավորելու համառ փորձերի մասով։ Մեր պատմության ընթացքում մենք հաճախ ենք տեսել, թե ինչպես են ազգային, կրոնական միավորման նախագծերը կամ լեզվական հիմքերն օգտագործել մեր հավերժական հակառակորդները։ Այո, բոլոր այն նույն անգլո-սաքսերը, ովքեր ոչ միայն շահագրգռված են, այլև չեն թաքցնում իրենց խաղադրույքը թե՛ հետխորհրդային տարածքի, թե՛ բուն Ռուսաստանի քայքայման վրա։ Հետևաբար, մենք շահագրգռված ենք, որ Կենտրոնական Ասիան մնա անկախ՝ չդառնալով մի նախագծի մաս, որի կառավարումը ապագայում ինչ-որ պահի կարող է հափշտակվել մեր թշնամիների կողմից»։
Ամբողջական վերլուծությունը՝ այս հղումում։
Հարակից հրապարակումներ`
- «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումը մեծ հնարավորություններ կստեղծի թյուրքական աշխարհի համար. Քուրթուլմուշ
- Բաքվում Էրդողանն ու Ալիևը Փաշինյանին սովորեցնելու են իրեն այնպես պահի, որ թյուրքական աշխարհին դուր գա. Հրանտ Բագրատյան
- Մեր պայքարը բերելու է ոչ թե թյուրքական, այլ հայկական խաղաղություն. Վարուժան Գեղամյան