Ձեր վստահելի աղբյուրը

2025 թվականի բյուջեով աշխատավարձերի, թոշակների և նպաստների աճ չի նախատեսվում, բայց կանխատեսվում է գնաճ։ Բյուջեի սոցիալական բաղադրիչի և մյուս հիմնական ռիսկերի շուրջ Panorama.am-ը զրուցեց ԱԺ-«Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Թադևոս Ավետիսյանի հետ։

«Բյուջեի քննարկումներում ակնհայտ դարձան մի քանի կանխատեսումներ, որոնք ցավոք սրտի, այս ընթացքում անընդհատ ներկայացնում և ռիսկերի մասին խոսում էինք, իսկ իրենք այդպես էլ անտեսում էին։

Առաջին՝ նախորդ 2.5-3 տարվա բարձր տնտեսական աճերը հիմնականում արտաքին պատահական գործոններով՝ ռուս-ուկրաինական պատերազմով էին պայմանավորված և այն հնարավորություններով, որ ստեղծվել էին մեր երկրի համար։ Դրանք էին բազմակի վերարտահանումները, որ ավելացան դեպի ռուսաստան և ռելոկանտները, որ եկան Հայաստան։ Պատիկներով ավելացավ նաև բանկային ոլորտի շահույթը, որն էլ պայմանավորված էր Ռուսաստանից դրամական հոսքերի անգամներով ավելքացմամբ։ Այն բերեց բարձր տնտեսական աճի՝ ինչպես նաև ԵԱՏՄ երկիր չհամարվող Վրաստանում, որը ճարպկորեն օգտվեց այդ հնարավորություննից և գրեթե մեր երկրի չափ տնտեսական աճ ապահովեց։

Խնդիրն այն էր, որ պետք է օգտվել այս հնարավորությունից և կապիտալացնել այն, քանի որ «տաք» օրերին հաջորդում են «ցուրտ» օրերը և խելացի են նրանք, ովքեր կարողանում են կուտակել պաշարներ, որպեսզի դիմակայեն հետագա հնարավոր անկայունություններին և բացասակա միտումներին։ Չարեցին այն և այս իշխանությունն ընդամենը բավարարվեց գլխապտույտի մեջ ընկնելով և այդ ամբողջ տնտեսական աճն իրեն վերագրելով՝ ոչինչ չանելով իրական ներդրումներ ներգրավելու ուղղությամբ։

Փաստ է, որ այս տարվա երկրորդ եռամսյակից սկսած այդ գործոների ազդեցությունը գնալով թուլանում է և  մենք բախվում ենք տնտեսական լուրջ դժվարությւոնների հետ։ Աճի տեմպը գրեթե 2-3 անգտամ նվազել է, նախորդ 12-13% աճի փոխարեն մենք այս տարի կամփոփենք լավագույն դեպքում 6 տոկոսանոց աճով. իսկ հաջորդ տարի բյուջեի հիմքում նախատեսել է 5.6% տնտեսական աճ, բայց այն էլ բարձր ռիսկային է, տարբեր միջազգային կազմակերպությունները լավագույն սցենարով անգամ դրանից ցածր տնտեսական աճ են կանխատեսում։
Նույնիսկ նախորդ տարիների համեմատ այդ համեստ ցուցանիշը գնահատվում է խիստ ռիսկային և էական ռիսկեր կան, որ մենք իրականում չենք կարողանալու այդ չափ տնտեսական աճ ունենալ։

Երկրորդ՝ այս տարի կապիտալ ծախսերի և ընդհանրապես բյուջեի ծախսային մասի թերակատարում է արձանագրվել։ Դա էլ լավ օրից չէ, դա իրենք լավ գիտեն, որ առջևում ճտերը հաշվելու շրջանն է գալիս, իսկ իրենք վայրագ կերպով են վերաբերվել հենց այդ պրոցեսին և մեք փաստացի այս տարի արդեն ունեցել ենք ծրագրված հարկային մուտքերի էական պակաս հավաքագրում, նաև՝ ծախսերի։

Մոտավորապես 10%-ից ավել ծախսերը չեն իրականացվել։ Կապիտալ ծախսերի թերակատարումն էլ՝ էլ ավելի մեծ է։ Այս պայմաններում էլի խոստանում են կապիտալ ծախսերի ավելացում։ Սրանք անհատական հասցեագրված ծախսեր չեն այլ, ճանապարհ, դպրոցաշինություն։ Ամնե տարի նույն բանն է, կգան գլուխ կգովեն, բայց այդպես էլ հանրությունը լայն իմաստով չեն էլ հասկանա, թե ինչ խոստացան, ինչ է իրականացվել և ինչ չափի է էդ ճեղքը, իսկ այն գնալով մեծանում է։

Խոստանում են ամեն ինչ և շատ, բայց իրականացնում են դրանից էականորեն ավելի պակաս չափով և այն արձանագրված է նաև հաջորդ տարվա բյուջեով։ Օրինակ բարձր տեխնոլոգիաների արդյունաբերության ոլորտում ծախսերը առաջին 9 ամսում թերակատարվել են 42 %-ից ավել, բայց խոստանում են 90%-ից ավել ծախս հաջորդ տարի։ Այսինքը նույնիսկ եղածը չեն կարողանում իարկանացնել, երբ այս տարվա ծախսերը նախորդ տարվանից էապես ավելի ցածր են։

Միտումը իրականության մեջ պետական ծախսերի գնալով կրճատումն է, իսկ հաջորդ տարի խոստանում են թռիչքաձև աճ և վստահ են, որ չեն կատարելու և ով է գնալու հարցնի, թե ինչ եղավ, կխաբեն և առաջ կգնան։

Երրորդ, որ այս իշխանությունը խոստանում էր իրենց գործունեության թափանցիկություն, գնահատելիություն, բայց աստիճանաբար անում է հակառակը։ Բյուջեի ծախսերը ծրագրային բյուջետավորման նկատմամբ, որը պետք է յուրաքանչյուր դրամ ծախսի դիմաց գրված լինի ակնկալվող կոնկրետ չափելի արդյունք, խախտելով այդ պարզ կանոնը, չեն ներկայացնում։

Օրինակ, բյուջեում կան ծրագրեր, որոնք չունեն ձևակերպելի չափելի արդյունքներ, նույնիսկ ծրագրի նկարագրողական մասը հանել են բյուջեից։ Վերնագիր է գրած ինչ-որ ծրագրի, դրա տակ կարող են խաբել, նկարագիրը չկա։ Այսինքը, եթե այդ ծրագիրը բովանդակային ձախողում ունենա, չենք կարողանալու հարցնել, թե՝ լավ, այդքան փող ծախսել եք, բայց արդյունքը համադրելի չէ խոստացածին, ծախսած փողի և ծրագրածին։ Սա շատ վտանգավոր տեղ կարող է մեզ տանել։
Վերջին հաշվով շարունակում են պարտքով պահել ժողովրդին, որովհետև բյուջեի դեֆիցիտը 600 մլրդ դրամն անցնում է, և մոտ 400 մլրդ դրամի, կամ 1 լրդ դրամի պետական պարտքի սպասարկում է նախատեսված հաջորդ տարի։ Որպեսզի պատկերացնեն, թե այն ինչ չափ է, ապա նշեմ, որ ընդհանուր բյուջեի ծախսային մասում այն 11-12 % է կազմում։

Այսինքը, մեր ամբողջ ծախսերի 11-12 %-ն ուղղվելու է պետական պարտքի սպասարկմանը։ իսկ հաջորդ տարի պետական պարտքն անշեղորեն աճելու է և մոտ 2.5 մլրդ դոլարի պարտքեր են շալակելու հաջորդ տարի և 15 մլրդ դոլարի շեմը կհատենք, այն, իհարկե, լավ օրից չէ։ Նույնիսկ իրենց կանխատեսումներով պետության ՀՆԱ-ն 2-3 անգամ պակաս է աճելու քան պետական պարտքը և շուրջ 60 մլրդ դրամի չափով՝ պետական պարտքի սպասարկումը։

Հաջորդ տարի պետական պարտքը աճելու է տնտեսական ռիսկերը էականորեն մեծանալու են և դրա դիմաց սոցիալական ուղղվածության ծախսերի աճ կա, բայց կոնկերտ մարդկանց հասցեագրված ծրագրերում չափելի աճ չկա։ 110 մլրդ դրամով ավելացնում են սոցիալական ապահովության ոլորտի ծախսը, բայց ոչ մի կոպեկ չի ավելանալու թոշակների անապահովության նպաստների մասով, նվազագույն աշխատավարձը ևս չի բարձրանալու։

Սա նշանակում է, որ այդ 110 մլրդ դրամն ուղղվելու է այն մարդկանց, ովքեր դարձել են անապահով հենց այս իշխանության գործունեության և անգործության հետևանքով։ Դրանք սահմանամերձ մեր բնակավայրերի բնակիչներն են, դրան գումարած Արցախից մեր տեղահանված հայրենակիցների սոցիալական ծախսերը և պարտադիր կուտակայինի պետության մասնկացության բաղադրիչի ծախսերը։ Այսինքը իրենց առաջացրած խնդիրներն են փորձելու մեղմել, եթե ստացվի։ Իսկ այն խնդիրները՝ աղքատության կրճատում ծայրահեղ աղքատության վերացում, որ խոստացել էին լուծել դրանք խորանալու են որովհետև եթե մյուս տարի 5 % առնվազը մենք ունենալու ենք գնաճ, իսկ այս տարի արդեն 2-3 %  գնաճ ունեցել ենք։ Ստացվում է, որ հաջորդ տարի ատնվազն այդ չափով ավելի վատ են ապրելու սոցիալապես անանապոահով մեր ընտանիքները, միայնակ կենսաթոշակառուները, աշխատող աղքատները, որոնք ստանում են նվազագույն աշխատավարձ»,- ասաց Թադևոս Ավետիսյանը։