Ձեր վստահելի աղբյուրը

Կառավարությունը վերջին նիստում ընդունեց ծրագիր, որով մինչև 2026 թվականի դեկտեմբերի 31-ը այն ընկերություններին, որոնք արտահանում են ԵՄ 27 երկրներ և Միացյալ Թագավորություն, որոշակի ապրանքախմբերի ապրանքներ արտահանելու պարագայում հետ կստանան մաքսատուրքի չափով աջակցություն։ Արտոնությունը հիմնականում վերաբերում են պատրաստի ապրանքներին, որոնց մեջ չեն մտնում հիմնական մետաղները, ոսկին, ծխախոտը և այլն։ մասնագիտական հանրությունը տարիներ շարունակ արձանագրում է, որ ԵՄ շուկա մտնելու համար պետք է տեղական ապրանքների որակի բարձրացումը խթանել, այլ ոչ թե մաքսային արտոնություն սահմանել։  Որոշման արդյունավետության շուրջ Panorama.am-ը զրուցեց տնտեսագետ Աղասի Թավադյանի հետ։

Ա. Թավադյան-2018 թվականից սկսած 6 տարիների ընթացքում դեպի ԵՄ արտահանումը կրճատվել է 5 %-ով, իսկ դեպի ԵԱՏՄ արտահանումն աճելէ 5 անգամ։ Սա խոսումէ իրական տնտեսական քաղաքականության մասին։ Ինչո՞ւ է դեպի ԵՄ արտահանումը կրճատվում։ Մեր վարած դրամավարկային քաղաքականության արդյունքում հայակական դրամն այս տարիների ընթացքում ամենաշատ թանկացած արժույթն է։ Երբ 2021 թվականի մեկ դոլարը 480 դրամ էր, ներկայում իջել է մինչև 400 դրամի, սա բերել է նրան, որ դոլարով քաղաքացիների եկամուտներն աճեցին, սակայն այլ հավասար պայմաններում աճն այդքան մեծ չէր։ Սա բերեց նրան, որ մենք ցածր եկամուտով տնտեսությունից դարձանք միջին եկամուտով տնտեսություն և դեպի ԵՄ մեր մաքսատուրքերը մեծացան։

Այդ խնդիրը, որն առաջացրել էր կառավարությունը, փորձում է լուծել մեկ այլ քայլերով։

Դեպի ԵՄ մեր արտահանման կառուցվածքում մոտավորապես 85 %-ը հանքաքարն ու սև մետաղներն են։ 7-8 %-ը տեքստիլ ու տրիկոտաժն է, և մնացածը խառն ապրանքներն էին։ Հանքաքարի արտահանման համար նրա վրա Made in Armenia պիտակն անիմաստ է խփել, որովհետև հանքաքարն ամեն տեղ վաճառվում է և պահանջարկ ունի անկախ նրանից, թե գինն ինչքան է։ Հանքաքարը միշտ գնորդ կգտնի , անկախ նրանից, թե նրա վրա մաքսատուրք կա, թե ոչ։

Կառավարությունը որոշել է վերադարձնել որոշ ապրանքների մաքսատուրքը, սա նաև խնդրահարույց է նրանով, որ սխալ հարկաբյուջետային քաղաքականության հետևանքով բյուջեռային մեծ ճեղքվածք կա։ 2024 թվականին մոտավորապես 8 %-ով ավելի քիչ հարկ է հահվաքագվել քան նախատեսված էր։Այս որոշումը հավելյալ բեռ է հանդիսանալու բյուջեի վրա։

Այս ամենից ելնելով կարելի է ենթադրել, որ այն պարզապես քաղաքական քայլ է, որը միտված է քաղաքական առումով մի բան ցույց տալու, սակայն իրական տնտեսությունն այլ է ասում, որովհետև, կրկնվեմ, դեպի ԵՄ այս 6 տարիների ընթացքում արտահանումը կճատվել է 5 %-ով, դեպի ԵՄ աճել է 5 անգամ։

Panorama.am -ԵՄ հայկական ապրանքների արտահանման համար առաջին հերթին անհրաժեշտ է, որ դրանք մրցունակ լինեն։ Ի՞նչ եք կարծում, մաքսային արտոնություն տալուց առաջ արդյո՞ք գործադիրը չպետք է որակի բարձրացմանն ուղղված աջակցության ծրագրեր աներ, եթե իրոք նպատակը ԵՄ շուկայում իր տեղն ընդլայնելն է։

Ա. Թավադյան-Ինչպես այլ ուղղություններով, այնպես էլ դեպի ԵՄ արտահանումն ունի իր ուրույն խնդիրները, առաջինը՝ բարձր ստանդարտիզացումն է։ Շատ քիչ ապրանքներ կան, որ համապատասխանում են այդ ստանդարտիզացմանը, այդ պատճառով էլ դեպի ԵՄ մեր արտահանման 85 %-ը հումքն է՝ մետաղներ և խտանյութ։

Այդ ստանդարտներին շատ բարդ է հասնել։ Նույնիսկ եթե սահմաններն ամբողջությամբ բաց լինեն և մաքսատուրք չլինի, եթե ստանդարտիազացում չլինի և այդ բարձր պահանջներին մենք չհամապատասխանենք, ապա մեր ապրանքը եվրոպական շուկայում տեղ չի գտնի։ Սա առաջին խնդիրն է։

Երկրորդ խնդիրը՝ տրանսպորտային ծախսերն են, որովհետև Հայաստանը բավականին հեռու է ԵՄ-ից, սահմանների փակ լինելու խնդիրն էլ կա։ Այսինքը, կա՛մ պետք է՝ ինքնաթիռով ուղարկենք, կա՛մ Վրաստանով, կա՛մ Թուրքիայի հետ սահմանը բացվի և այնտեղով ուղարկենք։ Թվարկածս բոլոր ճանապարհներն էլ հավելյալ ծախսեր են ավելացնում։

Մյուս կողմից էլ ԵՄ շուկան մեծ է, բայց գերհագեցած է և արտասահմանյան ապրանքին այնտեղ դժվար է տեղ գտնելը։ Պետք է նաև հաշվի առնել, որ Հայաստանից պատրաստի ապրանքի արտահանման մեծ մասն՝ մոտ 90 %-ը գնում է դեպի ԵԱՏՄ , դրանք են գյուղատնտեսական ապրանքը, կոնյակը պալստիկի արտադրանքը, դեղագործական ապրանքները և այս կառավարության վարած քաղաքականության արդյունքում այդ ցուցանիշը վերջին տարիներին զգալի աճել է։