Ձեր վստահելի աղբյուրը

Փետրվարի 15-ը նշվում է որպես Երեխաների քաղցկեղի դեմ պայքարի միջազգային օր: Այն գլոբալ նախաձեռնություն է՝ բարձրացնելու հասարակության իրազեկվածությունը մանկական քաղցկեղի վերաբերյալ և աջակցելու հիվանդ երեխաներին, դեռահասներին ու նրանց ընտանիքներին։

Մանկական ուռուցքային հիվանդությունների դեմ պայքարի միջազգային խորհրդանիշը ոսկեգույն ժապավենն է, որը խորհրդանշում է երեխաների անգնահատելի արժեքն իրենց ծնողների համար։ Սակայն մանկական քաղցկեղը միայն առողջապահական համակարգի կամ առանձին ընտանիքների խնդիրը չէ: Պետության ջանքերի հետ մեկտեղ կարևորվում է նաև գործարար համայնքի, բարեգործական կազմակերպությունների և քաղաքացիների աջակցությունը:

ԵՊԲՀ առողջապահական ծրագրերի ազգային «Հերացի» գիտահետազոտական կենտրոնի հաղորդմամբ, մանկական քաղցկեղը համեմատաբար հազվադեպ հանդիպող հիվանդություն է և կազմում է բոլոր չարորակ նորագոյացությունների 0․5%-ից մինչև 4․6%-ը։ Այնուամենայնիվ, վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում աշխարհում մանկական քաղցկեղի առաջնակի հիվանդացությունը աճել է շուրջ 13%-ով:

Յուրաքանչյուր տարի 0-19 տարեկան 400.000 երեխայի և դեռահասի մոտ ախտորոշվում է քաղցկեղ: Այդ դեպքերի 80%-ը տեղի է ունենում ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում: Քաղցկեղն առ այսօր մնում է երեխաների և դեռահասների մահացության երկրորդ հիմնական պատճառը՝ տարեկան խլելով մոտ 100,000 երեխայի կյանք։

Միևնույն ժամանակ, վերջին տասնամյակներում գիտության և բժշկության առաջընթացը զգալիորեն բարելավել է մանկական քաղցկեղի բուժման արդյունքները։  Բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում, ժամանակակից ախտորոշման և բուժման մեթոդների ներդրման, ինչպես նաև վաղ հայտնաբերմանն ուղղված քաղաքականության շնորհիվ, քաղցկեղով հիվանդ երեխաների երկարաժամկետ ապրելիությունը հասել է ≥85%-ի։ Սակայն միջին և ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում այդ ցուցանիշը շարունակում է մնալ ցածր՝ տատանվելով 0%-ից մինչև 50–60%։ Նշված երկրներում կանխելի մահացության հիմնական պատճառներն են ուշ կամ սխալ ախտորոշումը, բուժօգնության ցածր հասանելիությունը, բուժման ընդհատումը, քիմիաթերապիայի և այլ միջամտությունների հետևանքով զարգացող ծանր բարդությունները, ինչպես նաև հիվանդության ռեցիդիվները։
Երեխաների շրջանում առավել հաճախ հանդիպող ուռուցքային հիվանդություններն են լեյկոզները, ուղեղի չարորակ նորագոյացությունները, լիմֆոմաները, նեյրոբլաստոմաները և Վիլմսի ուռուցքները։

Չնայած ուռուցքաբանության ոլորտում իրականացվող բազմաթիվ հետազոտությունների, մանկական չարորակ հիվանդությունների առաջացման հստակ պատճառները դեռևս անհայտ են։

Հայտնաբերվել են միայն նախադրյալներ, որոնք կարող են նպաստել ուռուցքների զարգացմանը, այդ թվում՝ ժառանգական նախատրամադրվածությունը, կանցերոգեն ազդեցությունները (օրինակ, շրջակա միջավայրի աղտոտվածությունը), ինչպես նաև ներարգանդային զարգացման շրջանում պտղի պաթոլոգիաները։ Հետազոտությունների տվյալների համաձայն՝ քաղցկեղով հիվանդ երեխաների ընդամենը 10%-ի մոտ է արձանագրվել հիվանդության ժառանգական նախատրամադրվածություն։

Բացի նշված գործոններից, մանկական քաղցկեղի զարգացման ռիսկի գործոններ կարող են հանդիսանալ նաև որոշ քրոնիկական վարակներ, ինչպիսիք են ՄԻԱՎ-ը, Էպշտեյն-Բարի վիրուսը և մալարիան։ Այս վարակները հատկապես արդիական են ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում, որտեղ դրանց կանխարգելման և վերահսկման հնարավորությունները սահմանափակ են։

Որոշ այլ վարակներ կարող են բարձրացնել չարորակ նորագոյացությունների առաջացման հավանականությունը հասուն տարիքում, ինչը կրկնակի ընդգծում է պատվաստումների կարևորությունը։ Մասնավորապես, հեպատիտ B-ի դեմ պատվաստումը կանխում է լյարդի քաղցկեղի զարգացումը, իսկ մարդու պապիլոմավիրուսի դեմ պատվաստումը՝ արգանդի վզիկի քաղցկեղի առաջացումը:

Հայաստանի Հանրապետությունում 2013-2023 թթ. ընթացքում 15-17 տարեկան դեռահասների շրջանում չարորակ նորագոյացությունների առաջնակի հիվանդացության ցուցանիշը աճել է 135.9%-ով (9.2-ից մինչև 21.7/ 100,000), իսկ 0-14 տարեկան երեխաների շրջանում այն մնացել է գրեթե նույնը (2013թ.- 8.4, 2023թ.- 8.7/100,000)։

Հայաստանում մանկական քաղցկեղի ամենատարածված տեսակները նույնպես լեյկոզներն են ու լիմֆոմաները։ Դրանք ախտորոշվում են շուրջ 50% դեպքերում։ Մանկական սոլիդ ուռուցքների թիվը կազմում է տարեկան 40-50 դեպք, որոնցից առավել հաճախ հանդիպում են կենտրոնական նյարդային համակարգի ուռուցքները, սարկոմաները և երիկամի ուռուցքները։

«Ցավոք, մեր երկրում մինչ օրս առկա են մանկական ուռուցքաբանական հիվանդությունների բուժման վերաբերյալ որոշակի կարծրատիպեր։ Դրանցից մեկը այն կարծիքն է, որ երեխայի փրկությունը հնարավոր է միայն արտերկրում։ Այս կարծրատիպը ձևավորվել է հետխորհրդային շրջանի սկզբում, երբ Հայաստանում հասանելի չէին արդյունավետ ախտորոշման մեթոդներ, իսկ դեղորայքի մեծ մասը անհասանելի էր թե՛ ֆիզիկապես, թե՛ ֆինանսապես։

Սակայն մի քանի տարի առաջ բոլոր ծառայությունները համակցվեցին Հեմատոլոգիայի կենտրոնում, և հիմնադրվեց Մանկական ուռուցքաբանության և հեմատոլոգիայի կենտրոնը, որտեղ երեխաները ստանում են լիովին անվճար բուժում։ 2018 թվականից ՀՀ-ում հասանելի է դարձել ոսկրածուծի աուտոտրանսպլանտանցիան։

Կենտրոնում գործում են երկու բաժանմունք՝ մանկական հեմատոլոգիայի և ուռուցքաբանության։ Առկա է նաև ամոքիչ խնամքի հնարավորություն։ Բացի այդ, բժշկական անձնակազմը հիմնադրել է «Ժպիտների քաղաք» բարեգործական հիմնադրամը, որը լիովին ծածկում է բուժման բոլոր ծախսերը՝ սկսած ամենաթանկարժեք հետազոտություններից և դեղորայքից մինչև սնունդը։ Կենտրոնում ստեղծվել են բոլոր անհրաժեշտ պայմանները, որպեսզի ծնողները կարողանան առանց անհանգստության գտնվել իրենց երեխաների կողքին»,- նշում են «Հերացի» վերլուծական կենտրոնից։

Մինչև 1995 թվականը Հայաստանում մանկական ուռուցքաբանական հիվանդությունների դեպքում 5-ամյա ապրելիությունը կազմում էր ընդամենը 1-2%։ Այսօր, կիրառվող միջազգային բուժման պրոտոկոլների շնորհիվ, այդ ցուցանիշը հասնում է 75%-ի, իսկ որոշ տեսակների, օրինակ՝ Հոջկինի լիմֆոմայի դեպքում, մինչև 95%-ի։ Մեր երկրում ձեռքբերված 75%-անոց առողջացման ցուցանիշը շատ մոտ է միջազգային լավագույն ցուցանիշներին։ Օրինակ՝ Գերմանիայում այս ցուցանիշը կազմում է 80-85%, իսկ ԱՄՆ-ում և Եվրոպայի որոշ զարգացած երկրներում՝ 85%։

Հիվանդության I-II փուլերում հայտնաբերման դեպքում երեխաների ապաքինման հավանականությունը բարձր է, մինչդեռ մետաստազների առկայության դեպքում բուժման արդյունավետությունն ու ապաքինման հավանականությունը տասնապատիկ նվազում են ։

Ուստի, քանի որ երեխաների մոտ քաղցկեղի կանխարգելումը, ընդհանուր առմամբ, անհնար է, հիվանդության բեռը նվազեցնելու և բուժման արդյունքները բարելավելու ամենաարդյունավետ ռազմավարությունը ժամանակին և ճիշտ ախտորոշման վրա կենտրոնանալն է, որին պետք է հաջորդի արդյունավետ, ապացուցահեն բուժումը և երեխայի դիսպանսեր հսկողությունը:

Քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման համար խորհուրդ է տրվում պարբերաբար անցկացնել երեխաների բժշկական զննումմներն ու հետազոտությունները։ Միևնույն ժամանակ, ծնողներին խորհուրդ է տրվում ուշադիր լինել երեխայի մոտ հնարավոր անհանգստացնող նշանների և ախտանիշների նկատմամբ, որոնք կարող են ներառել՝ ուռուցքային գոյացությունների կամ այտուցվածության առկայությունը, մաշկի գունատությունն ու արագ հոգնածությունը, անբացատրելի կապտուկների առկայությունը, ցավերի կամ կաղության արկայությունը, երկարատև ջերմությունը, հաճախակի գլխացավերը և փսխումը, տեսողության կտրուկ վատթարացումը, ինչպես նաև կտրուկ քաշի կորուստը։

«Սիրելի հայրենակիցներ, հիշե՛ք քաղցկեղը դատավճիռ չէ, այն ախտորոշում է, որի վաղ և ժամանակին կատարումը բազմաթիվ կյանքեր է փրկում»,- նշում են «Հերացի» կենտրոնից։