Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Եվրամիության անդամ 13 երկրները մշակել են Արևելյան գործընկերության ծրագրի անդամ պետությունների հետ համագործակցության շարունակականությանն ուղղված գործողությունների ծրագիր, որը ստացել է «Եվրոպական փաթեթ» անվանումը: Այդ փաստաթուղթը բաղկացած է 20 կետից: Կետերից յուրաքանչյուրը քայլերի որոշակի հաջորդականություն է, թե ինչպես պետք է շարունակի Եվրամիությունն իր հարաբերությունները հետխորհրդային երկրների հետ Վիլնյուսի գագաթաժողովից հետո:

Հայտնի է, որ Արևելյան գործընկերության Վիլնյուսի գագաթաժողովում Եվրամիությունը կարողացավ ծրագրի մասնակից 6 պետություններից միայն երկուսի՝ Վրաստանի ու Մոլդովայի հետ նախաստորագրել ասոցացման համաձայնագիրը. Ուկրաինան կասեցրեց համաձայնագրի ստորագրման գործընթացը, իսկ Հայաստանը հայտարարեց Մաքսային միությանը միանալու որոշման մասին: Ինքնին այդ փաստը ստիպել է Եվրամիությանը վերանայել իր քաղաքականությունը, որդեգրել նոր մոտեցումներ, ներկայացնել նոր առաջարկություններ, այլապես Արևելյան գործընկերության ճակատագիրը կարող է հարցականի տակ դրվել և դառնալ Եվրամիության ամենամեծ ձախողումներից մեկը:

Փաստաթղթի կետերի մեծ մասը ուղղված է հենց դրան: Պատահական չեն օգտագործված բառերը՝ «պահպանել», «շարունակել», «մշակել», «սկսել», «ավելացնել», «բացատրել», «արագացնել» և այլն: Սա մի փաստաթուղթ է, որն արձանագրում է, թե որտեղ է թերացել Եվրամիությունը և ինչ պետք է անել հետո: Փաստաթուղթն ավելի շատ Եվրամիության երկրներին է ուղղված, քան Արևելյան գործընկերության երկրներին՝ որոշելու հետագա գործողությունները և հարաբերություններ կառուցելու սկզբունքները:

Եվրամիությունը փոխում է Արևելյան գործընկերության ձևաչափը

Սկզբնական շրջանում Արևելյան գործընկերությունը մասնակից բոլոր պետությունների համար նախատեսում էր եվրոպական ինտեգրման միասնական օրակարգ, որի եզրագիծը ԵՄ հետ ասոցացման և խորը ու համապարփակ ազատ առևտրի գոտու համաձայնագրի ստորագրումն էր: Սակայն ԱԳ անդամ ոչ բոլոր պետությունները ցուցաբերեցին շահագրգռություն՝ այդ մակարդակի խորացնելու ԵՄ հետ հարաբերությունները: Բելառուսն ու Ադրբեջանը ցանկացան սոսկ ոլորտային համագործակցությունը խորացնել: Իսկ Հայաստանի և Ուկրաինայի որոշումից հետո արդեն ակնհայտ դարձավ, որ այդ միասնական օրակարգն այլևս չի գործում:

Փաստաթղթի 7-րդ կետում կարդում ենք. «Բացի Ասոցացման և Խորը ու համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագրերից` սկսել քննարկել, այսպես կոչված, «Եվրոպական փաթեթը», որը կենտրոնանում է տեղաշարժի, վիզաների, ուսանողների փոխանակման, ինչպես նաև Եվրոպական միության համայնքային ծրագրերում և գործակալությունների աշխատանքում Արևելյան գործընկերության երկրների ավելի շատ մասնակցության վրա»:

Սա նշանակում է, որ այն պետություններին, որոնք պատրաստ չեն կամ չեն ցանկանում ԵՄ հետ ստորագրել ասոցացման և ազատ առևտրի գոտու ստեղծման համաձայնագիրը, առաջարկվում է համագործակցության ավելի քիչ հավակնոտ ձևաչափ՝ «Եվրոպական փաթեթը»:

Փաստաթղթի 9-րդ կետում կարդում ենք. «Մշակել տարբերակված հայեցակարգ («Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագիր +») ԱԳ ավելի քիչ հավակնոտ երկրների (առաջին հերթին` Հայաստանի) համար»:

Իսկ սրանից կարելի է ենթադրել, որ Եվրամիությունը խորացնում է ԵՄ և ԱԳ պետությունների միջև երկկողմ համագործակցության ձևաչափը՝ որդեգրելով տարբերակված հայեցակարգ, յուրաքանչյուր պետության հետ որոշելով հարաբերությունների զարգացումը առանձին-առանձին:

Փաստացի Եվրամիությունը, պահպանելով «Արևելյան գործընկերության» ծրագիրը, արմատապես փոխում է դրա նախնական կառուցվածքը, բովանդակությունը, նպատակները և օրակարգը: Եվրամիության այս առաջարկությունները հնարավորություն են տալիս պահպանել ԵՄ և ԱԳ երկրների միջև հարաբերությունների մակարդակը և զարգացնել դրանք այն ոլորտներում, որոնք փոխադարձ հետաքրքություն են ներկայացնում:

Բրյուսելը և Մոսկվան որոշեցին «կիսել» Արևելյան գործընկերության համար պատասխանատվությունը

Վերոնշյալ փաստաթղթում ուշագրավ է 17-րդ կետը, որում կարդում ենք. «Ռուսաստանի հետ սկսել հանգամանալից, բաց և անկեղծ երկխոսություն` Եվրոպային ինտեգրվելու հարցերի շուրջ: Միևնույն ժամանակ ընդգծել, որ ԱԳ երկրների նկատմամբ Ռուսաստանի պատժիչ և սպառնալից գործելակերպն անընդունելի է»:

Սա նորություն է Եվրամիության և ԱԳ անդամ պետությունների հարաբերությունների հարցում: Դա նշանակում է, որ փաստացի Եվրամիությունը երրորդ կողմին՝ Ռուսաստանին, դիտում է որպես ԵՄ-ԱԳ հարաբերություններում մի առանձին կողմ, որի հետ պետք է երկխոսել և գալ ընդհանուր հայտարարի:

Այս մոտեցումն իր արտացոլումն է գտել հունվարի վերջին տեղի ունեցած ԵՄ-Ռուսաստան գագաթաժողովի ժամանակ: Բավական հետաքրքիր է Եվրամիության և Ռուսաստանի ղեկավարների համատեղ ասուլիսում հայտարարությունների, շեշտադրումների տարբերությունը:

Եվրոպական խորհրդի նախագահ Հերման վան Ռոմպեյը ու Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն մեծամասամբ խոսեցին Արևելյան գործընկերության և Ուկրաինայի մասին` կարծես թե մոռանալով զուտ երկկողմ տնտեսական և քաղաքական խնդիրները, որոնք են, օրինակ, էներգետիկ համագործակցությունը և ազատ վիզային ռեժիմ հաստատելու խնդիրը: Դրանք, ի դեպ, հիմնական խոչընդոտներից են համարվում կողմերի միջև հիմնարար համաձայնագիր կնքելու համար:

Ռոմպեյն ու Բարոզուն պնդեցին, որ Արևելյան գործընկերությունն ուղղված չէ Ռուսաստանի դեմ, բայց քանի որ կողմերի միջև կա թյուրըմբռնում ԱԳ երկրների և ԵՄ հետ ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման հարցում, ապա ԵՄ-ն համաձայն է Ռուսաստանի հետ քննարկել ասոցացման համաձայնագրերի կնքման հնարավոր տնտեսական հետևանքները: Նրանք կարևորեցին փոխադարձ վստահության ձևավորումը և միջազգային հարաբերություններում համատեղ արդյունավետ գործողությունները:

Իսկ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը մանրամասն անդրադարձավ ԵՄ-Ռուսաստան երկկողմ հարաբերություններին, թվերով անգամ ներկայացրեց տնտեսական հարաբերությունների ներկա վիճակն ու զարգացման պոտենցիալը: Միաժամանակ նա հատուկ ուշադրություն հրավիրեց Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման վրա: Պուտինը շեշտեց, որ անհրաժեշտ է ձևավորել Լիսաբոնից մինչև Վլադիվոստոկ ազատ առևտրի գոտի, որ եվրոպական ու եվրասիական ինտեգրացիոն գործընթացների միջև չկա ոչ մի հակասություն:

«Երկու ինտեգրացիոն գործընթացներն էլ կառուցված են նույն սկզբունքների վրա և հիմնված են ԱՀԿ նորմերի վրա: Դրանք կարող են արդյունավետորեն լրացնել միմյանց: Մենք շահագրգռված ենք մեր ընդհանուր հարևան երկրների կայունությամբ և բարգավաճմամբ: Այդ պետությունները ձգտում են ակտիվորեն համագործակցել և՛ Եվրամիության հետ, և՛ միաժամանակ պահպանել սերտ պատմական, համագործակցային կապերը Ռուսաստանի հետ: Նրանց պետք է, իհարկե, դրանում աջակցել: Սակայն նոր բաժանարար գծերի ստեղծումն անթույլատրելի է: Ընդհակառակը, պետք է համատեղ աշխատել նոր միասնական Եվրոպա կառուցելու համար»,- հայտարարել է Պուտինը` խորհուրդ տալով արդեն իսկ մտածել ձևավորվող Եվրասիական տնտեսական միության հետ ազատ առևտրի գոտի ստեղծելու մասին:

Ակնհայտ է, որ Եվրամիությունը դեռ լուրջ չի վերաբերվում Եվրասիական տնտեսական միության ձևավորմանը կամ առնվազն դեռ չի ընկալում, թե այդ նոր միությունը իրենից ինչ է ներկայացնելու: Այն դեպքում, երբ Պուտինը պնդում է լրջորեն մտածել եվրասիական ինտեգրացիոն գործընթացների մասին, Եվրամիության ղեկավարները կարծես թե խնդիրը տեսնում են Ռուսաստանին «հանգստացնելու» մեջ:

Բոլոր դեպքերում Հայաստանի և Ուկրաինայի որոշումներից հետո ակնհայտ դարձավ, որ Եվրամիությունը թերագնահատել էր Ռուսաստանի քաղաքականությունն ու եվրասիական ինտեգրացիոն գործընթացների լրջությունը: Իսկ ԵՄ-Ռուսաստան գագաթաժողովի արդյունքներով պարզ դարձավ, որ Եվրամիությունը դժկամորեն, բայց որոշել է Ռուսաստանի հետ առնվազն քննարկել, թե ինչպես են զարգանալու ԵՄ հարաբերությունները հետխորհրդային երկրների հետ:

Տիգրան Խաչատրյան
քաղաքագետ