Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին օրերին հայկական մամուլում և սոցիալական ցանցերում ակտիվ քննարկվում է Անաստաս Միկոյանի թեման: Երևանի ավագանին  որոշում է կայացրել այդ գործչի հուշարձան կանգնեցնել Երևանում, իսկ հանրային առանձին շրջանակներ և անհատներ կտրուկ դեմ են արտահայտվել այդ նախաձեռնությանը:

Մարդիկ հիմնականում հղում են անում այն իրողությանը, որ Միկոյանը պաշտոնավարել է Ստալինի վարչակարգում և իր մասնակցությունն է ունեցել հայտնի տեռորին (պետք է նշել, որ դեմ արտահայտվողներից ոմանք ոչ այնքան Միկոյանի անձի հարցով են վրդովվել, որքան քաղաքապետարանից տված հիմնավորման, սակայն ներքոշարադրյալը Երևանի ավագանու հիմնավորումների մասին չէ):

Բանը հասավ այնտեղ, որ Միկոյանի հուշարձանը կանգնեցնելու նախաձեռնությունը համեմատվեց Թալեաթին հուշարձան կանգնեցնելու հետ:

Իմ խորին համոզմամբ՝ նախաձեռնությունը լավն է, բայց կիսատ ու ժամանակավրեպ: Իսկ ահա դրա շուրջ ծավալված դիսկուրսը՝ խիստ մակերեսային ու էմոցիոնալ:

Մինչ այս պահը եղած հրապարակային հայտարարություններում գերակշռող (եթե չասենք ՝ միակ) թեզն այն է, որ Անաստաս Միկոյանը մեծմասամբ պաշտոնավարել է Ստալինի օրոք, հետևաբար պատասխանատվություն է կրում դրա համար: Սա, անշուշտ, ճիշտ է, և ոչ ոք չի կարող պատասխանատվությունը նրա ուսերից հանել: Բայց պատմության ու պատմական գործիչների գնահատման այս մեթոդն այնքան էլ ճիշտ չէ: Հակառակ դեպքում պետք է մեր հիշողությունից ջնջենք, օրինակ, Գրիգոր Զոհրապին, ով երիտթուրքական խորհրդարանի պատգամավոր էր ու ապագա ցեղասպաններին փաստաբանական ծառայություններ էր մատուցում:

Նույն տրամաբանությամբ՝ ռուսները պետք է մոռացության մատնեն Պյոտր Մեծին, անգլիացիներն առհասարակ չպետք է Ֆրենսիս Դրեյքի անունը տան և այլն, և այլն:

Հասկանալի է, որ որոշակի հանգամանքներ խանգարում են, որպեսզի նշված ու բազմաթիվ այլ օրինակների դեպքում միանշանակ գնահատականներ տրվեն: Եվ պարզվում է, որ նման հանգամանքները քիչ չեն նաև Անաստաս Միկոյանի դեպքում:

Եթե ուսումնասիրենք վերջինիս կենսագրությունը, ապա կպարզենք, որ՝ այո, նա մասնակցել է ռեպրեսիաներին, անձամբ սանկցիաներ է ստորագրել, ավելին՝ ստորագրել է զանգվածային հետապնդումներ ենթադրող ցանկեր (պատմաբանները նշում են, որ թեև Եժովի ու Բերիայի ներկայացրած հաշվետվությունների վերաբերյալ Ստալինը միանձնյա էր որոշում կայացնում, սակայն պարտադրում էր, որ քաղբյուրոյի բոլոր անդամները, այդ թվում՝ Միկոյանը, սեփական ստորագրությամբ հավանություն տան որոշմանը):

Ճիշտ է անգամ այն դրվագը, որ փոքր հայրենիքը հակաբոլշևիկյան էլեմենտներից մաքրելու նպատակով ՀԽՍՀ գործուղվելուց հետո Միկոյանը կենտրոնից լրացուցիչ քվոտաներ է պահանջել:

Միաժամանակ, սակայն, իրականությունն, ինչպես մետաղադրամը, մեկ այլ կողմ էլ ունի: Օրինակ, ազգովի պարծենում ենք մարշալ Բաղրամյանով, բայց քչերը գիտեն, որ 1918-21թթ. դաշնակցական Հայաստանի բանակում ծառայելու համար 37-ին քրեական գործ է հարուցվել նաև Բաղրամյանի նկատմամբ, իսկ գործը կարճվել է միայն Անաստաս Միկոյանի միջամտությամբ:

Այդ մասին շատ չի խոսվում, բայց ռեպրեսիաների ենթարկված շատ ու շատ գործիչներ և նրանց ընտանիքներ իրենց գոյությունը շարունակել են բացառապես Միկոյանի նյութական աջակցության շնորհիվ, որի մի մասը եղել է ծածուկ: Անհրաժեշտ է իմանալ, որ ձերբակալվել ու աքսորվել են (ճիշտ է՝ կարճ ժամանակով) նաև Միկոյանի երկու որդիները՝ Վանոն և Սերգոն:

Թե ինչու է Միկոյանը մասնակցել ռեպրեսիաներին, դժվար է ասել: Բայց ենթադրյալ մոտիվները կարելի է գտնել հետևյալ դրվագում: 1937 թվականին իր ենթականերին պաշտպանելու փորձ արած Սերգո Օրջոնիկիձեն Ստալինի ցասումից խուսափելու նպատակով ինքնասպանություն է կատարում: Նրա մահից հետո Ստալինը Միկոյանին կանչում է իր մոտ ու նշում՝ «Պատմությունը, թե ինչպես Բաքվի 26 կոմիսարները գնդակահարվեցին, իսկ նրանցից մեկը՝ Միկոյանը, կենդանի մնաց, մութ է ու խճճված: Եվ դու, Անաստաս, մի ստիպիր խորանալ այդ պատմության մեջ»:

Ստալինի մահից հետո, երբ իշխանության գլխին Նիկիտա Խրուշչովն էր, իսկ Միկոյանը փաստացի «գորշ կարդինալի» կարգավիճակում էր, նա, ըստ էության, հայտնի ձնհալի գլխավոր նախաձեռնողներից ու իրականացնողներից էր: Հայտնի է, որ ԽՄԿԿ 20-րդ համագումարին ընդառաջ ԽՄԿԿ նախագահության անդամները դեմ են լինում Ստալինի հանցագործությունները քննարկելու նախաձեռնությանը, և Խրուշչովը որոշում է թեմայով զեկույց ներկայացնել նստաշրջանի վերջում՝ Կենտկոմի կազմի ընտրություններից հետո:

Մինչդեռ Միկոյանը Ստալինի օրոք «անձի պաշտամունքի», «կոլեկտիվ ղեկավարման բացառման» և մի շարք հարցեր բարձրացնում է ավելի վաղ: Հետագայում Միկոյանը գլխավորել է հարյուրավոր հանձնաժողովներ, որոնք զբաղվել են ԽՍՀՄ տարածքում գործող ճամբարներ այցելությամբ, մարդկանց ռեաբիլիտացիայի խնդիրներով: Անաստաս Միկոյանն անձամբ իր բազմաթիվ ընկերների ու նրանց ընտանիքներին վերադարձրել է Մոսկվա, աշխատանքի տեղավորել իր ենթակա հիմնարկներում:

Մի խոսքով՝ Անաստաս Միկոյանի գործունեությունը, ով հայտնի է իր ճկունությամբ, հարմարվողականությամբ ու քաղաքական երկարակեցությամբ, մինչ վերջնական «վերդիկտը», շատ ավելի խոր ուսումնասիրությունների կարիք ունի: Ուստի, միանգամայն անտեղին է հայտարարել, որ նա եղել է այսպիսին, կամ այնպիսին: Միակ բանը, որ նրա կարիերայի վերաբերյալ հստակ է՝ «Գինեսի ռեկորդների գրքում» գրանցված լինելու փաստն է՝ որպես պետական բարձրագույն պաշտոններում ամենաերկար պաշտոնավարծ անձ:

Ինչ վերաբերում է կասկածելի ժառանգություն, արյան պատասխանատվություն ունեցող անձանց հիշելուն կամ մոռանալուն, ապա ժամանակակից աշխարհում դա արվում է հիմնականում մշակույթի ու բիզնեսի ոլորտում: Օրինակ, Բելգիայի թագավոր Լեոպոլդ 2-ին, ով տասնյակ միլիոնավոր մարդկանց մահվան պատասխանատուն է, ժամանակակից Եվրոպայի մայրաքաղաք Բրյուսելում բավականին ճոխ հուշարձան է կանգնեցված: Մաո Ցզե Դունը, չնայած «մշակութային հեղափոխության» զանգվածային զոհերին, ժամանակակից Չինաստանում ունի դամբարան, հուշարձաններ և առավել իրացվող բրենդներից մեկն է: Կամ՝ օրինակ, Լենինը: Վերջինս կարճ ժամանակ է ապրել Ֆինլանդիայում, սակայն ֆինները, առանց ավել-պակաս քննելու, թե ով է Լենինը, տուն-թանգարան են կառուցել ու մինչև օրս Լենինի պատկերով հուշանվերների բիզնեսից հսկայական եկամուտներ են ստանում:

Ասել կուզեմ, որ ժամանակն ու կյանքն ամեն ինչ տեղն են գցում. եթե Միկոյանը արժանի է հիշվելու, կհիշվի ու կգնահատվի, իսկ եթե ոչ՝ կարժանանա Հերոստրատի ճակատագրին: Ընդամենը պետք է, որ մեր արվեստագետները, բիզնեսմեններն ու ինտելեկտուալները փոքր-ինչ անկաշկանդ դառնան, ձերբազատվեն օր-օրի գերիշխող կլիշեներից ու կարծրատիպերից:

Գալով կոնկրետ նախաձեռնությանը՝ պետք է նշեմ, որ այն, իմ կարծիքով, կիսատ է ու ժամանակավրեպ: Ժամանակավրեպ է, որովհետև մեր հասարակության ներսում այսօր ծավալված լայն դիսկուրսը, որն, ի վերջո, հանգում է «խորհրդային անցյալ - եվրոպական ապագա» խիստ արհեստական երկընտրանքին, պարզապես ստվեր է գցում նախաձեռնության իրական մոտիվների վրա և բոլորիցս անկախ ասոցիացիների պատճառով խնդիրը տեղափոխում է այլ հարթություն: Ուստի` այս և նման այլ նախաձեռնությունների համար արժե մեկ այլ, ավելի հանգիստ ժամանակ ընտրել:

Ինչ վերաբերում է նախաձեռնության ամբողջականությանը, ապա ասելիքս հետևյալն է`Միկոյանի արձանը, որքան հասկանում եմ, ցանկանում են Երևանում դնել բացառապես նրա հայ լինելու պատճառով (հակառակ դեպքում՝ կարելի էր դնել նաև պալիտբյուրոյի մյուս անդամների հուշարձանները): Եթե այդպես է, ապա կցանկանայի հիշեցնել, որ Միկոյան ազգանուն կրող մեկ այլ գործիչ էլ կա՝ Արտեմ Միկոյանը՝ Անաստասի կրտսեր եղբայրը: Վերջինս աշխարհահռչակ ավիակոնստրուկտոր է: Նրա գործունեության արդյունքները նույնքան տպավորիչ են, որքան ավագ եղբորինը, ըստ որում՝ ռեպրեսիաներին մասնակցելու մեջ մեղադրանքների բացակայությամբ: Ուստի Երևանի ավագանին շատ ճիշտ կաներ, եթե որոշեր հուշարձան կանգնեցնել միանգամից երկու եղբոր համար: Առավել ևս, որ նրանք մշտապես ջերմ հարաբերությունների մեջ են եղել և փոխադարձաբար օգնել են մեկ-մեկու:

Հեղինակ` Արմեն Մինասյան 

Panorama.am-ը տեղեկացնում է, որ խմբագրության կարծիքը կարող է չհամընկնել հեղինակի կարծիքի հետ