Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Արվեստագետներն իջնում են դեպի անդունդ… Դատարակության մեջ ենք հայտնվելու»…Panorama.am-ի զրուցակիցն է Հայաստանի ազգային նվագարանների պետական նվագախումբի գեղարվեստական ղեկավար և գլխավոր դիրիժոր, պրոֆեսոր, ՀՀ վաստակավոր արտիստ Նորայր Դավթյանը:

-Մարդկային արժեհամակարգի ինչպիսի՞ փոփոխություններ եք նկատում վերջին տարիների ընթացքում: Արդյո՞ք մարդը փոխվել է:
-Զարմանում եմ, թե համակարգի փոփոխություններից հետո որքան են մարդկային արժեքները փոխակերպվել, մարդիկ որքան տարբեր են դարձել, նույնիսկ իմ հասակակիցները: Զարմանում եմ` ինչո՞ւ է այդպես. եթե նախկինում կարող էիր վստահել քո մտերմ ընկերոջը կամ ծանոթին, համոզված էիր, որ կկատարի քո խնդրանքը, իսկ հիմա, դիմելով այդ նույն մարդկանց, թեև խոստանում են, որ ի կատար կածեն քո խնդրանքը, բայց խաբված ես դուրս գալիս: Զարմանում ես` այդ մարդը նախկինում այդպես չէր, ինչո՞ւ է հիմա այդպես: Եթե երիտասարդներն ուրիշ մտածելակերպ ունեն, դա հասկանալի էր, քանի որ նոր մոտեցումներ են, նոր հարաբերություններ, նոր մտածելակերպ, բայց իմ սերնդակիցները, ընկերները, որ այդպիսիս վարքագիծ են դրսևորում, զարմանալի է: 63 տարեկան եմ, բազմաթիվ փորձություններ եմ անցել, եղել են ջերմ, մարդկային հարաբերություններ: Ի՞նչը ստիպեց փոխվել` գուցե կենցաղը, կյանքի պայմանները: Չգիտեմ:

-Ինչպիսի՞ մտահոգություններ ունեք այսօր:
-Ամեն ինչից շատ մարդու էության մեջ գնահատում եմ անկեղծությունը, ազնվությունը: Դրա պակասն եմ ուղղակի շատ զգում: Մտածում եմ` կգա ժամանակ, որ կարելի է նորից վստահել մարդուն, ակնկալել նույնպիսի վերաբերմունք քո հանդեպ, ինչպես դու ես դրսևորում: Չնայած շատ երկար չեմ ապրի, որ տեսնեմ` կլավանա իրավիճակը, թե ոչ, կդառնա այնպիսին, ինչպիսին կուզենայի: Բայց հույս էլ չունեմ, անկեղծ ասած: Երևի թե մի քանի սերունդ պետք է փոխվի, բոլորը գան մի գիտակցության, մի ապրելակեպ ունենան, հարևանը չնախանձի հարևանին, ընկերն ընկերոջը, չլինի այն մտածելակերպը, թե ինչու պետք է նա լավ ապրի, ես ոչ, թե ինչու պետք է ես ճնշված լինեմ, նա ոչ: Այդ ամենն ազդում է մարդկանց հոգեբանության վրա, չարանում են, նրանց մոտ ագրեսիվություն է ի հայտ գալիս: Չար մարդուց ամեն ինչ սպասելի է, ամեն վատ արարք, բացի լավից ու բարուց: Չգիտեմ, ինչ կստացվի հետագայում, բայց ես երևի այդպես էլ զարմացած հրաժեշտ կտամ այս աշխարհին` ինչո՞ւ այսպես ստացվեց:

-Ինչպիսի՞ դերակատարում կարող է ունենալ արվեստը մարդուն «ավելի բարիացնելու» գործում:
-Արվեստը միշտ էլ դրական, առաջնակարգ ներգործություն ունեցել է մարդկանց ինտելեկտի, զարգացման, ճաշակի ձևավորման խնդրում: Հուսով եմ, հիմա էլ ունի: Սակայն արժեքներն են փոխվել: Արվեստում էլ այնպիսի իրավիճակ է, ինչպես մարդկային հարաբերություններում. անկեղծոթյունը, պրոֆեսիոնալիզմը, մաքրությունը, ջերմությունը պակասում է, ընդհանրապես բոլոր ոլորտներում է այսպիսի իրավիճակ: Երջանիկ եմ, որ ապրել եմ նախկին հասարակարգում: Այն ժամանակ արվեստագետների մոտ բարձր ինտելեկտ կար, անհատականություններ էին ու կարողանում էին ճիշտ տանել իրենց խաչը: Հիմա, կարծես, ընկել են փող աշխատելու հետևից, երգիչ-երգչուհիները, դերասանները, երաժիշտները մոռանում են իսկական արժեքներ ստեղծելու իրենց մղումը, այլ` ինչպես անել, որ կարողանան գոյատևել, օրվա հացը վաստակել: Այս իրականության մեջ չի կարող պրոֆեսիոնալ, ճիշտ արվեստ ձևավորել: Այսինքն` արվեստն այնպիսինն է, ինչպես հիմա մարդկանց կյանքն է, ընդհանուր իրավիճակը:

-Այսինքն այսօր արվեստի իսկական արժեքներ չեն ստեղծո՞ւմ:
-Ստեղծում են նրանք, ովքեր ստեղծել են նախորդ հասարակարգում: Թող սուր չհնչի իմ ասածը, բայց դրա մեջ կա մեծ ճշմարտություն: Ինչպե՞ս կարող ես Տիգրան Մանսուրյանից ոչ պրոֆեսիոնալ երաժշտական ստեղծագործություն ակնկալել: Տեսնում ենք` ներկա սերունդը ինչ «արժեքներ» է ստեղծում` կոմերցիոն երգեր, ներկայացումներ: Ժողովրդի ճաշակը ցածր է, խաղում են այդ ճաշակի վրա, որ կարողանան շատ հանդիսատես ունենան: Մինչդեռ արվեստագետներն առաքելություն ունեն ստեղծել այնպիսի արժեքներ, որոնք կբարձրացնեն մարդկանց ճաշակը: Այդ արժեքային համակարգը չի պրոպագանդվում, այլ` անճաշակ, պարզ հասարակ արվեստը, որը կարող է ժամանակավոր տրամադրություն ստեղծել: Կարող ես դիտել ներկայացում ու ոչ մի հետք չթողնի քո հոգում: Գալիս են երաժշտություն` տաշի-տուշիները լսելու, որը կարելի է միայն հարսանիքներում կամ ռեստորաններում լսել: Ի՞նչ է նշանակում բեմահարթակից նման երաժշտություն հնչեցնել: Սա լուրջ չէ: Սա չի կարող ժողովրդի ճաշակ ձևավորել, ժողովրդին տանել ավելի վերև: Արվեստագետներն իջնում են դեպի անդունդ: Թե այս իրավիճակում ինչ կարելի է ակնկալել, չեմ կարող ասել: Մոտ ապագայում լավ բաներ չեմ ակնկալում: Սա է այս պահի իրականությունը:

-Ինչո՞ւ արվեստը դարձավ «անճաշակ». հասարակության ճաշակն ազդե՞ց արվեստի վրա, թե՞ հակառակը:
-Բարդ հարց է: Կարծում եմ կոմերցիա կոչված գաղափարը, փող աշխատելու մղումը ուղղակի մեծ մասշտաբներ ընդգրկեց մարդկային հոգեբանության մեջ: Այդպես չէր նախկինում: Հեռուստատեսությամբ նախկինում միայն արվեստի իսկական արժեքներ կարող էիր լսել ու դիտել: Դա հովանավորվում էր պետության կողմից: Արվեստագետը կարողանում էր իր ընտանիքը պահել, մտածում էր միայն ստեղծագործելու մասին: Հիմա այդպես չէ, մտածում ես` ինչ տեսահոլովակ նկարեմ, որ այն մասսան, որը որ հարսանիք է անում, հարսանիքի ժամանակ իմ երաժշտության տակ պարի, ինձ հրավիրի, որ գնամ երգեմ, նվագեմ: Կարող են բացառություններ լինել, բայց քիչ են: Որակ կազմող երևույթներն այնքան քիչ են, որ չեն կարող հարց լուծել: Հարկավոր են արմատական փոփոխություններ, որպեսզի սկսի աստիճաբանաբար դեպի լավը գնալ: Հիմա չեմ տեսնում դրական տեղաշարժ: Շատ են խնդիրները, բացերը, անիշխանությունը, թողտվությունը, բազմաթիվ բացասական երևույթներ կան, որոնք պետք է կարգավորվեն:

-Պետությունն ի՞նչ դերակատարում կարող է ունենալ արվեստի ոլորտում անճաշակությունը վերացնելու գործում:
-Կարծում եմ, որ պետք է ամեն ինչ իր տեղն ու ժամանակը ունենա: Չգիտեմ, թե երբ կհաջողվի վերջնականապես այդ բաց դաշտը լրացնել, այնպես անել, որ ամեն մեկը չթափանցի այդ դաշտ ու չաղտոտի, որպեսզի պահենք զուլալ ու փոխանցենք հաջորդ սերունդներին: Այլապես դատարակության մեջ ենք հայտնվելու: Ցավ եմ ապրում դրա համար:

-Ո՞ է ով այսօր Ձեր հանդիսատեսը:
-Մեր հանդիսատեսը չի կարող լինել նա, ով գնում է ռաբիզ երաժշտության համերգներ: Մեր հանդիսատեսն ավելի կիրթ է, ճաշակով: Թեկուզ քիչ են, բայց գալիս են, լսում են, հագենում են: Մենք փորձում ենք վերադարձնել, պահպանել մեր արժեքները, որոնք ժամանակին եղել են: Փորձում ենք փոքր- ինչ նորովի դա մատուցել, ընդգրկում ենք նաև երիտասարդ սերնդին:

-Ինչպե՞ս են այդ նորարարություններն ընդունվում Ձեր հանդիսատեսի կողմից:
-Իմ նպատակն է, որ մենք կարողանանք պահպանել, փայփայել այն արժեքները, որոնք փոխանցվել ու հասել են մեզ: Մենք պարտավոր ենք դա անել ու փոխանցել հաջորդ սերունդներին: Սիրում եմ նաև համարձակ քայլերի գնալ. կատարում ենք ջազային ստեղծագործություն, մոլդավական, ռուսական երաժշտություն: Կարևորն այն է, որ քո կատարմամբ, վարպետությամբ կարողանաս համոզել հանդիսատեսին, որ ինչու չէ` ազգային նվագարաններով էլ կարող է հնչել նման երաժշտություն: Շատ մեծ ոգևորությամբ է ընդունվում հանդիսատեսի կողմից:

«ՄԱՐԴԸ ԱՐՎԵՍՏԻՑ ՆԵՐՍ ՈՒ ԴՈՒՐՍ» շարքի նախորդ հրապարակումները`

Ժամանակակից արվեստի «չհասկացվածությունը». Բացահայտում է գրականագետ Հասմիկ Խեչիկյանը

Դերասան Միքայել Պողոսյան. Քննադատելու շատ բան կա, բայց դա էլ բանաձև, ապրելաձև չէ

Արվեստաբան Արաքսյա Սարյան. Գավառական մտածողություն ու միջին շնորհալի «տաղանդներ»

Երիտասարդ ռեժիսոր Շուշանիկ Գևորգյանը մտահոգ է… «Այսօր թատրոնը պարտվում է սերիալներին»

Դերասան Տիգրան Ներսիսյան. Բառեր կան, որոնք մեր իրականությունից դուրս են եկել… պարկեշտ… ծիծաղեցիք չէ՞

Արվեստագետ Ռուբեն Բաբայան. Մարդը գնալով դառնում է ավելի միայնակ