Վ.Շվեդը` Սումգայիթի ջարդերի մասին. Արյունալի դեպքերի իրական կազմակերպիչներն այդպես էլ անպատիժ մնացին
«1988թ.-ի փետրվարի 27-ից 29-ը Ադրբեջան ԽՍՀ-ի Սումգայիթ քաղաքում (Բաքվից 25կմ հեռավորության վրա) ազգային հողի վրա զանգվածային անկարգություններ են տեղի ունեցել»,- ասվում է Վլադիսլավ Շվեդի` «stoletie.ru» կայքում տեղադրված հոդվածում:
Հեղինակը նշում է, որ կոտորածների պատճառը Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի պատգամավորների 1988թ-ի փետրվարի 20-ի հայտարարությունն էր Ղարաբաղի՝ Ադրբեջանի կազմից դուրս գալու և Հայաստանին միանալու մասին:
«Հայտարարությունը Ադրբեջանում տեղիք տվեց խոսակցությունների այն մասին, որ Լեռնային Ղարաբաղում հայերի կողմից կատարվում է ադրբեջանցիների զանգվածային սպանդ և վտարում: Այս խոսակցությունների տարածմանը, ինչպես հետագայում պարզ դարձավ, նպաստել են սադրիչները: Սակայն, Գորբաչովը այս պայթյունավտանգ իրավիճակում սահմանափակվեց Ադրբեջանի և Հայաստանի բնակչությանը հերթական անգամ դիմելով»,-ասվում է հոդվածում:
Հեղինակը ընգծում է, որ ի պատասխան այս ամենին` Սումգայիթում ադրբեջանցիների հանրահավաքներ սկսվեցին, որտեղ հնչում էին հայերից վրեժ լուծելու կոչեր: «Փետրվարի 27-ին ելույթները վերածվեցին գործողությունների: Հարյուրավոր ցուցարարներ, ոգևորված կոչերից և սպիրտային խմիչքներից, որոնք առանց որևէ գումարի բաժանվում էին բեռնատարներից, սկսեցին ջարդել հայերի բնակարանները և սպանել բնակիչներին, ում հասցեները տարօրինակ կերպով նրանց ձեռքն էին ընկել »,-նշում է Վ. Շվեդը:
Ինչպես ասվում է նյութում, ԽՍՀՄ-ի իշխանությունները լռում էին և միայն փետրվարի 29-ին ԽՍՀՄ ՆԳՆ գնդի զորքերը և Բաքվի ընդհանուր զորքերի զինվորական ուսումնարանի ուսանողները կարողացան կանգնեցնել Սումգայիթի սպանությունների շղթան: Այնուամենայնիվ, իրավիճակը ամբողջովին անցավ վերահսկողության տակ միայն այն ժամանակ, երբ ծովային հետևակները և դեսանտը մուտք գործեցին քաղաք:
«Կատարվածի լրջության մասին վկայում է այն փաստը, որ կարգապահության հաստատման ընթացքում 270 զինվորականներ վնասվածքներ են ստացել: Ընդամենը երեք օրվա անկարգությունների արդյունքում Սումգայիթում քարուքանդ են արվել հարյուրավոր հայերի տներ, տասնյակ մարդիկ սպանվել են, նրանց մեծ մասին դաժան ծեծից և տանջանքներից հետո ողջ-ողջ այրել են, հարյուրավոր մարդիկ վնասվածքներ են ստացել: Տուժածների իրական քանակը մինչ օրս հայտնի չէ:»,-ասվում է հոդվածում:
Հեղինակը նշում է, որ 1988թ.-ի փետրվարի 20-ին ԽՄԿԿ ԿԿ –ի Քաղբյուրոն խոստովանել է, որ Սումգայիթի զանգվածային ջարդերը և սպանությունները իրականացվել են ազգային հողի վրա: Միևնույն ժամանակ, այդ նույն տարվա հուլիսի 18-ին ԽՍՀՄ-ի գերագույն խորհրդի նախագահական նիստի ժամանակ Գորբաչովը իր ելույթում չանդրադարձավ ազգամիջյան ատելությանը: «Այսպիսով` գլխավոր քարտուղարը չցանկացավ պատասխանատվություն ստանձնել Սումգայիթի դժբախտության համար, հայտարարելով, որ այն տեղի չէր ունենա, եթե զորքերը 3 ժամ չուշանային: Մի խոսքով, մեղավորը ժամանակն է, ոչ թե Գորբաչովը, ով երկու օր շարունակ նախընտրեց չնկատել, թե ինչպիսի իրավիճակ է հասունանում Սումգայիթում: Այ հենց այսպես:»,-գրում է Վ. Շվեդը:
Այդ ամենից հետո ԽՍՀՄ դատախազության հետաքննչական մարմինը Սումգայիթի հանցագործությունների հիմնական պատճառը համարեց ոչ թե միջազգյան ատելությունը, այլ «խուլիգանությունը»:
«Քննիչները նաև մերժեցին ընդունել ապացույցները, որ ջարդերը նախապես ծրագրված են եղել: Խորհրդային հասարակությանը սումգայիթյան դեպքերը ներկայացվեցին որպես հասարակական կարգը խախտելու դեպքեր: Քննչական այդպիսի մոտեցումը բացառեց սումգայիթյան դժբախտության իրական կազմակերպիչների բացահայտումը: Այդ դեպքերի հետ կապված մեկ ընդհանուր դատավարություն տեղի չունեցավ: Գործը բաժանվել էր 80 դրվագների և առանձին-առանձին քննվում էր Միության տարբեր քաղաքներում: Արյունալի դեպքերի իրական կազմակերպիչները այդպես էլ անպատիժ մնացին: Այս դեպքը տարբեր շերտերի ազգայնականներին տեղիք տվեց համոզվելու, որ բռնությունը միջազգյան տարաձայնությունները լուծելու արդյունավետ ճանապարհ է: Հենց այսպես էլ զարգացավ իրավիճակը Միությունում»,-ամփոփում է հեղինակը:
1988 թ. փետրվարի 27-ին Բաքվից 20 կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող Սումգայիթ քաղաքում ադրբեջանական իշխանությունների կողմից հայ բնակչության բնաջնջում սկսվեց, որն ուղեկցվում էր հայերի ունեցվածքի թալանով և ոչնչացմամբ: ԽՍՀՄ ղեկավարության լռության պայմաններում երեք օրվա կոտորածների ընթացքում` պաշտոնական տվյալներով, սպանվել է 27 հայ, սակայն մի շարք փաստեր հաստատում են, որ զոհերի թիվը շատ ավելին է, ընդ որում սպանվածների մեծ մասը տանջամահ էր արվել, իսկ դիակներն այրել էին:
Փետրվարի 29-ին Սումգայիթ մտավ խորհրդային բանակը, որը, սակայն, գրեթե ոչինչ չարեց պաշտպանելու հայ բնակչությանը: Ադրբեջանցի հրեշն արել էր իր սև գործը…
Սումգայիթի հայության կոտորածն առաջին էթնիկ բռնություններ էր ԽՍՀՄ-ի նոր պատմության մեջ և մեծ դեր ունեցավ ինչպես ընդհանուր ԽՍՀՄ փլուզման մեջ, այդպես էլ Ղարաբաղյան պատերազմի բռնկման։
Սումգայիթի ցեղասպանության փաստի քողարկման և միջազգային հանրության ապատեղեկացման արդյունքում Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից շարունակվեց ուժեղ հակահայկական քարոզչությունը, ինչը հանգեցրեց 1990թ. հունվարի Բաքվի կոտորածների, որոնց զոհ գնացին հարյուրավոր խաղաղ հայ բնակիչներ: 1988-1990 թվականներին ադրբեջանական իշխանությունների կողմից իրականացվող հայերի զանգվածային ջարդերի արդյունքում վտարանդի դարձավ Ադրբեջանի ողջ հայկական համայնքը` առնվազն կես միլիոն մարդ:
Կոտորածները ոչ այլ ինչ էին, քան պատասխան Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության խաղաղ ցույցերի, որոնց պահանջն էր իրականացնել ինքնորոշման իրենց սահմանադրական իրավունքը:1988թ. հուլիսի 7-ին Եվրոպական Խորհրդարանի կողմից ընդունվել է Սումգայիթի կոտորածը դատապարտող բանաձև:
Կարդացեք նաև
«Սումգայիթյան ցեղասպանությունը «կանաչ լույս» վառեց ԼՂ ժողովրդի հանդեպ նոր աննախադեպ հանցագործությունների համար»
«Ադրբեջանի կողմից վարվող քաղաքականությունը ունի մեկ անվանում` Ցեղասպանություն»
Լրահոս
Տեսանյութեր
ԱՄՆ-ում հրդեհների հետևանքով մոխրացել է Սահակ-Մեսրոպ հայ քրիստոնյա վարժարանը
