Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նոր Ջուղա քաղաքը հիմնվել է 1605թ., երբ Շահ Աբասը հայերին տեղահանեց Ջուղայից և վերաբնակեցրեց մայրաքաղաք Սպահանի մոտ: Նոր Ջուղայի արվեստի ուսումնասիրությամբ զբաղվել են Մանյա Ղազարյանը, Կարսվելը և այլոք:

Վերջինս ներմուծել է նոր տերմին «Ջուղայի դպրոց», որին պատկանում էին Հովհաննես Մրքուզը, Մինասը, Ստեփանոսը, Աստվածատուր Սալթանյանը և այլոք: Այս տերմինը պայմանավորված էր նրանով, որ Նոր Ջուղայի արվեստը միանգամայն տարբեր, նոր էր նախորդ շրջանի արվեստի համեմատ, անգամ կարելի է ասել, որ անցումային էր` հին շրջանից նորը: Նոր Ջուղայում զարգացում է ապրում հատկապես ճարտարապետությունը՝ եկեղեցիների շինարարությունը, որոնց ներքին հարդարման որոշ էլեմենտներ կապվում են պարսկական և իտալական արվեստի հետ (Օր.՝ պատի ներքևի հատվածի սալիկապատումը նման է պարսկական արվեստին, իսկ նույն պատի վերևի հատվածի հարուստ օրնամենտալ ֆրիզի մեջ ներառված պատկերները կապվում են վերածննդի շրջանի իտալական արվեստի հետ՝ Պադուայի Դել Արենա մատուռ-աղոթարան՝ նկարիչ Ջոտտո, Պրատոյի Մայր տաճար՝ նկարիչ Ֆիլիպպո Լիպպի և այլն):

Նոր Ջուղային բնորոշ են նաև աշխարհիկ թեմաները, որոնք տեղ էին գտնում մեծահարուստների կամ խոջաների տներում: Զարգանում է նաև դիմանկարների ժանրը, նախադրյալներ ստեղծվում բնանկարի և նատյուրմորտի զարգացման համար:

Հովհաննես Մրքուզը ղեկավարել է Նոր Ջուղայի Ամենափրկիչ վանքի Հովսեփ Հարեմաթացի եկեղեցու ձևավորումը։ Նրան են վերագրվում «Քրիստոսի կյանքը», «Գրիգոր Լուսավորչի կյանքը», «Լուսավորչական եկեղեցու յոթ խորհուրդները» նկարաշարերը։ Հովհաննես Մրքուզը ժամանակի ճանաչված դիմանկարիչներից էր։ Իր ինքնանկարն արվեստագետը զետեղել է նույն եկեղեցու խորանի աջ կողմի «Չննջող ակն» հորինվածքում։ Պատկերներ է ստեղծել նաև Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու համար («Տաճարի ընծայումը», «Տասներկու տարեկան Հիսուսը քարոզելիս» ևն)։ Նրա աշխատանքներին բնորոշ են դիմագծերի անհատականացված բնութագրումներ, հոգեբանական շեշտադրումներ, բնանկարի ռեալիստական ըմբռնումներ։ Ելնելով նկարչական իր գործունեությունից՝ Հովհաննես Մրքուզը զարգացրել է նաև գեղագիտական հետաքրքիր գաղափարներ։

Նոր Ջուղայի դպրոցի նկարիչներից է Մինաս Ջուղայեցին, որի ծննդյան և մահվան թվերը անհայտ են: Գեղանկարչական կրթությունը ստացել է Հալեպում: Վերադառնալով հայրենի քաղաք՝ ձևավորել է ապարանքներ, որոնցից պահպանվել են հատվածներ: Նրա աշխատանքներում կային անիմալիստական մոտիվներ, կատարել է նաև դիմանկարներ, որոնց բնորոշ է բնորդի հետ արտաքին հատկանշական գծերի նմանությունը, ինչ-որ չափով նաև հոգեկան վիճակն ու տրամադրությունը: Հեռանալով մանրանկարչության դասական սկզբունքներից՝ Մինաս Ջուղայեցին մեծ տեղ է հատկացրել բուսական նախշազարդերին, որոնք ընդգրկել են կենցաղային տեսարանները: Նրա բնանկարներն ու նատյուրմորտները, որոնք այդ ժանրերի առաջին օրինակներն էին հայ իրականության մեջ, արևելյան արվեստի շքեղության կնիքն ունեն: Իսկ ժանրային սահմանազատումներն ու հաստոցային նկարչության սկզբունքները Մինաս Ջուղայեցու արվեստ մուտք են գործել եվրոպական արվեստից:

Ջուղայեցին կատարել է խոջա Սաֆրազենց, խոջա Վելիջանյանի, խոջա Տեր-Բարսեղենց տների նկարազարդումները: Աշխատել է նաև Սպահանի պարսիկ մեծահարուստների պալատներում (Օր.՝ շահ Աբբասի և շահ Սեֆի պալատներում կատարած ֆրեսկաները), նաև նրան են վերագրում Ամենափրկիչ եկեղեցում արված որմնանկարների մի մասը: Մինաս Ջուղայեցու երկու հաստոցային աշխատանք պահպանվել է Ամենափրկիչ եկեղեցու թանգարանում (Առաջինը Ոսկան Վելիջանյանի, երկրորդը հայր և որդի Հակոբջանյանների դիմանկարներն են): Դեմքերն ու հագուստը մանրամասն մշակված են, լավ տրված է հագուստի ֆակտուրան:

Ջուղայեցին աշխատել է թղթի, փայտի, պղնձի, պատի ծեփի, կտավի վրա, աշխատել է յուղաներկով, ջրաներկով և ածուխով: Նկարազարդել է նաև գրքեր: Նոր Ջուղայում ունեցել է արվեստանոց և աշակերտներ, որոնց հետ որմնանկարներ է կատարել տեղի մի շարք եկեղեցիներում (ինչպես նշվեց վերևում՝ Ամենափրկիչ եկեղեցի և այլն):
Ժամանակակից ուսումնասիրողները ինչ-որ տեղ նրա արվեստը մոտեցնում են նաև «օրիենտալ» համարվող նկարչությանը (17-18-րդ դարի Եվրոպայի նկարիչները, լինելով Արևելքում, ստեղծում էին յուրօրինակ սինթեզված արվեստ):

Իրանի մայրաքաղաքը Կազվին տեղափոխվելուց հետո Նոր Ջուղայի կարգավիճակը փոխվեց: Մեծահարուստ ընտանիքները տեղափոխվեցին նոր մայրաքաղաք և նկարիչները դադարեցին պատվերներ ստանալ: Սկսվում է նրանց թափառական կյանքը: Նոր Ջուղայի նկարիչների այս շրջանի նշանավոր ներկայացուցիչն է Աստվածատուր Սալթանյանը (Բոգդան Սալթանով), ով հաստատվում է Մոսկվայում:

Բոգդան Սալթանովի իսկական անունը Թանրի Վերան է, որ նշանակում է աստվածատուր, ռուսերեն՝ Բոգդան, հոր անունը Սալթան, որից և ազգանունը՝ Սալթանով, հայերեն օգտագործվել է Աստվածատուր Սալթանյան։ Ռուսաստանի ցար Ալեքսեյ Միխայլովիչի հրավերով 1666թվականին խոջա Զաքար Սահրադյանի երաշխավորությամբ եղբոր հետ եկել է Մոսկվա։ Շուտով ձեռք է բերել շնորհալի ստեղծագործողի համբավ։ Ղեկավարել է Կրեմլի մի շարք շինարարական աշխատանքներ, ինչպես ռուսական իրականության մեջ առաջին հաղթական կամարի կառուցումը, ձևավորել այն Ազովը Պետրոս I-ի կողմից գրավելու առթիվ։ Ստեղծել է դիմանկարներ, թեմատիկ պատկերներ, սրբանկարներ, նկարազարդել է ձեռագրեր, ձևավորել պալատներ, վերանորոգել մի շարք եկեղեցիների և պալատների ներքին հարդարանքը։ «Կերպասե գեղանկարչության» հիմնադիրը ռուսական արվեստում: Մատուցած ծառայությունների համար Ֆեոդոր Ալեքսեևիչ թագավորը Բոգդան Սալթանովին նվիրել է արծաթե գուշ (1682)։ Մահացել է 1703 թվականին Մոսկվայում։

Ֆեոդոր Ալեքսեևիչ ցարը Անձեռակերտ Փրկչի պատկերի առջև

Կիյի խաչը` ընդառաջ ելածների հետ»

Սիբիլլա

Հայկական արվեստ շարքը նպատակ ունի նորելու մեր հիշողությունն ու հարգանքը` հանդեպ հայ արվեստի վարպետների ու դասականների:

Շարքի նախորդ հրապարակումները՝

Լվովահայ նշանավոր գերդաստանի տաղանդավոր Սիմոն Բոգուշ (լուսանկարներ)

Հետմահու ընտրվել է Ռումինիայի Ակադեմիայի պատվավոր անդամ… Թեոդոր Աման (լուսանկարներ)

«Այն ստեղծագործողն էր, որ միշտ շեշտում էր իր կապը Հայաստանի հետ»… Թեոդոր Աքսենտովիչ (լուսանկարներ)

Արա Սիմոնյանի աշխարհը (լուսանկարներ)

«Սիրում եմ խզբզել» … Արա Հայթայան (լուսանկարներ)

Լավագույն կին գեղանկարիչներից... Սաթենիկ Հովհաննիսյան (լուսնկարներ)

Հանգստության արվեստ... Աբել (լուսանկարներ)

Տրամադրություն թելադրող արվեստ… Հրաչ Ավագյան (լուսանկարներ)

«Ես նկարելիս աշխատում եմ ինքս ինձ չխանգարել»… Թաթոս (լուսանկարներ)

«Նկարչությունն Աստծո շնորհ է»…. Էդվարդ Վարդանյան (լուսանկարներ)

«Իսկական արվեստը բոլոր ժամանակների համար է»… Արմեն Վահրամյան (տեսանյութ, լուսանկարներ)

«Անցել է հոգևոր ինքնամաքրման ճանապարհ». Կայծ Վանիկյան (լուսանկարներ)

«...Սերտ կապ կա Արարչի և քանդակագործի միջև»... Գետիկ Բաղդասարյան (լուսանկարներ, տեսանյութ)

Կրթվել է Արևմտյան արվեստի լավագույն ավանդույթներով… Դավիթ Միրզոյան (լուսանկարներ)

Հայրենասիրությունը միայն արվեստագետների ու մտավորականների մենաշնորհը չէ… Լևոն Ասլանյան (լուսանկարներ)

«Ես չեմ ընտրել իմ արվեստը, այն իմ արյան կանչով է»… Անուշ Եղիազարյան (լուսանկարներ)

«… Իմ նկարները ես եմ»… Հասմիկ Ավետիսյան (լուսանկարներ)

ՄԱԿ-ի կազմակերպված ցուցահանդեսում նրա կտավը լավագույնն է ճանաչվել... Վեսո (լուսանկարներ)