Ձեր վստահելի աղբյուրը

Քեսաբի հայաբնակ շրջանը (կենտրոնը՝ Քեսաբ գյուղաքաղաք) տեղակայված է Սիրիայի հյուսիս-արևմուտքում, Հալեպի գավառում՝ Ալեքսանդրեթի, Անտիոքի ու Լաթաքիա քաղաքների մոտակայքում, Միջերկրական ծովեզերքից 3 կմ հեռավորության վրա:

Նախքան 20-րդ դարի սկիզբը

Կիլիկիայում և Ասորիքի առափնյա շրջաններում հայերի ներկայությունը վկայված է Տիգրան Մեծի ժամանակներից: Եգիպտոսի մամլուքների արշավանքների և Մամլուքյան սուլթանության առաջին շրջանում (13-14-րդ դար) տեղի ունեցած ջարդերի և բռնությունների հետևանքով մեծապես տուժում են Անտիոքի շրջանի հայկական, հունական և ասորական գյուղերը։ Հալածանքներից և կոտորածներից զերծ մնալու նպատակով հայերը հանգրվանում են լեռնային Քեսաբում: Բուն Քեսաբում հայերի ներկայությունը վկայված է XVI դարում, բայց համայնքը վերջնականապես ձևավորվում է XVIII դարում: Օսմանյան տիրապետության շրջանում Քեսաբն ընդգրկվում է Հալեպի վիլայեթի կազմում, դառնում առևտրային տարանցիկ կենտրոն` կապելով Փոքր Ասիան, Կիլիկիան և Հյուսիսային Միջագետքը:

XX դարի սկզբին Քեսաբն ուներ շուրջ 8,000 հայ բնակիչ: Բացի բուն Քեսաբից, շրջանի 13 գյուղերից հայաբնակ էին 9-ը՝ Գալատուրանը, Դուզաղաջը, Էսկի Ֆրընը, Էսկյուրանը (Ներքին Գյուղ), Էքիզ օլուգը, Չագալճըգը, Չինարը, Պաղճաղազը, Քյորքունեն: Քեսաբի շրջանում գործում էր 8 հայկական եկեղեցի՝ իրենց դպրոցներով: Բնակչությունը զբաղվում էր երկրագործությամբ, շերամապահությամբ, մեղվաբուծությամբ և արհեստներով:

Քեսաբը 1909 թ. Կիլիկիո կոտորածների ժամանակ

1909 թ. կոտորածների ժամանակ Քեսաբի հայերը կիսում են կիլիկիահայության ճակատագիրը: Ապրիլին Քեսաբի շրջան են ներխուժում մոտ 30 հազարանոց թուրքական զինված ջոկատներ։ Չնայած տեղացիների համառ դիմադրությանը թուրքերին հաջողվում է այրել Քեսաբի ծայրամասերից մեկը։ Հայերը ապաստանում են Գարատուրանի լեռներում և ծովեզերքում։

Քեսաբի ջարդերից փրկվելու համար ութ օր շարունակ քարայրում ապաստանած հայ կանայք, երեխաներ, 1909թ

Քեսաբը հրկիզելուց ու թալանելուց հետո թուրքերն ուղղվում են դեպի Գարատուրան, այրում ու կողոպտում վերին թաղի տները։ Հայերը Գարատուրանի ծովափից անցնում են Բեդրուսիե թուրքական գյուղը, ապա Բասիթի ծովախորշ, որտեղից էլ ֆրանսիական «Նիժեր» փոխադրանավով տեղափոխվում են Լաթաքիա։

 
Քեսաբ, կոտորածների ժամանակ թալանված ունեցվածքի հետհանձնում, 1909թ.

1909 թ. դեպքերից մազապուրծ եղած Քեսաբի և շրջակա գյուղերի բնակիչները վերադառնում են և վերակառուցում իրենց տները։ Կողոպուտից հետո հայկական և օտարերկյա բարեգործական կազմակերպությունները շտապում են օգնության հասնել Քեսաբի շրջանի տուժած գյուղերի բնակիչներին։ Քեսաբ է այցելում նաև Կիլիկիո Հայոց կաթողիկոս Սահակ Բ Խաբայանը։

Հայ գաղթականները Քեսաբից տեղափոխվում են Բազիթի ծովախորշ, 1909թ

Շուտով Քեսաբում բացվում է որբանոց, այրի կանանց միություն և մանուկների արհեստանոց։ Փորձ է արվում վերականգնել տնտեսությունը, մասնավորապես սկսվում է լայնածավալ շինարարություն։

Քեսաբի ջարդերից փրկված ութից տասը տարեկան հայ որբ երեխաներ, 1909թ.

Քեսաբում և շրջակա գյուղերում վերակառուցվում են եկեղեցիները, դպրոցներն ու մշակութային բազմաթիվ այլ շինություններ, որոնք այսօր էլ կանգուն են։ Դրանցից շատերը դեռ շարունակում են ծառայել շրջանի հայությանը։

Քեսաբի ջարդերից մազապուրծ եղած հայորդիներ, որոնք օրերով ապաստանել են լեռներում:

Քեսաբահայությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին

Քեսաբի հայ բնակչությունը մեծապես տուժում է և Հայոց ցեղասպանության տարիներին՝ անմասն չմնալով բռնի տեղահանությունից և գաղթից։ Տեղահանության հրամանը Քեսաբ է հասնում 1915 թ. հուլիսի 26-ին: Քեսաբահայությունը սկզբում որոշում է չհնազանդվել հրամանին և դիմադրել, սակայն ապարդյուն։ Քեսաբցիներին աքսորում են երկու ուղղությամբ՝ դեպի Դեր Զոր և դեպի հարավ՝ մինչև Հորդանան։ Աքսորի ճանապարհին զոհվում են շուրջ 5,000 քեսաբահայ: 70 քեսաբցի երիտասարդներ զինվորագրվում են ֆրանսիական բանակի կազմում ստեղծված Հայկական լեգեոնին՝ իրենց ավանդը ներդնելով Օսմանյան կայսրության պարտության գործում:

Ժյուլ-Ֆերի գծային հածանավը 1450 հայ գաղթականների Քեսաբից տեղափոխեց Բազիթի ծովախորշ, 1909թ

Քեսաբի վերաշինությունը

Ցեղասպանությունից փրկված քեսաբահայության մեծ մասը 1918թ. վերադառնում է իր բնօրրան` վերաշինելու ու զարգացնելու երբեմնի ծաղկուն բնակավայրը: Հայրենադարձ բնակչության հիմնական խնդիրը շարունակում էր մնալ ապահովությունը, ուստի կազմավորվում է կամավորների խումբ, որը գիշեր-ցերեկ շրջում էր գյուղում` պաշտպանելով խաղաղ բնակչությանը քեմալական սպաների հրոսակախմբերից: 1920 –ին Քեսաբում բնակվում էր 2,363, իսկ երեք տարի անց՝ 1923 թ.՝ շուրջ 3,5 հազար հայ: Հետագա տասնամյակներին Քեսաբից և շրջակա գյուղերից ծայր առած արտագաղթի հետևանքով հայերի թիվը զգալիորեն նվազում է: 1946 թ. Քեսաբը դառնում է անկախ Սիրիայի Արաբական հանրապետության մաս: 1946-47 թթ. Քեսաբից և շրջակա գյուղերից Խորհրդային Հայաստան է հայրենադարձվում 2,4 հազ. (այլ տվյալներով՝ 3,8 հազ.) հայ: 1950-60 –ական թթ. Լիբանան, ԱՄՆ, Կանադա են տեղափոխվում հարյուրավոր հայ ընտանիքներ:

Քեսաբի վարժարանի աշակերտուհիներ

Գավառակում մինչև 1950-60-ական թթ. եղած շուրջ մեկ տասնյակ զուտ հայաբնակ գյուղերից ներկայումս պահպանվել են Բաղջաղազը, Դուզաղաջը և Կարադուրանը:

Քեսաբի հայկական արական սեռի տարրական դպրոցի առաջին շրջանավարտները տնօրենի հետ, 1912թ.

Քեսաբի հայկական արական սեռի տարրական դպրոցի ուսուցիչներ և աշակերտներ

Քեսաբը շարունակեց մնալ Սիրիայի կարևոր հայկական գաղթավայրերից մեկը:

Նախքան 2014 թ. մարտի դեպքերը այնտեղ բնակվում էր շուրջ 1,500 հայ: Գործում էին հայ առաքելական Ս. Աստվածածին (հիմնվել է XIX դ.), հայ կաթոլիկ Ս. Միքայել Հրեշտակապետ և հայ ավետարանական Ս. Երրորդություն եկեղեցիները, Ազգային ուսումնասիրաց միացյալ, հայ ավետարանական Նահատակաց միացյալ և հայ կաթոլիկ Բարեհուսո վարժարանները, Ազգային Սահակյան սրահը՝ կիրակնօրյա դպրոցով:

Քեսաբի իգական սեռի տարրական դպրոցի շենք

Քեսաբ, մեր օրեր, լուսանկարները` Սամվել Կարապետյանի

Այսօր արդեն պատմությունը կրկնվում է երրորդ անգամ: Քեսաբը դատարկված է: Իրենց տները չեն լքել միայն 33 տարեց քեսաբահայեր, որոնից 19-ը այժմ առևանգված են, իսկ 11-ի մասին տեղեկություններ չկան: Եկեղեցին մարտի 21-22-ին Քեսաբ ներխուժած ահաբեկիչներն իրենց հավաքատեղի են դարձրել և իջեցրել են խաչը: 

Աղբյուր` Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի կայք:

Կարդացեք նաև`

Կե՞ղծ, թե՞ ոչ կեղծ լուրեր Քեսաբի մասին

Տարածվող տեսանյութը կապ չունի հայերի հետ. արաբագետի մեկնաբանությունները

Առևանգված քեսաբահայերից երեքն ազատ են արձակվել
«Առևանգված և Թուրքիա տարված 22 քեսաբահայերից 3-ին այսօր ազատ կարձակեն» (տեսանյութ)

Կարեն Անդրեասյանի ուղերձը միջազգային կազմակերպություններին` Քեսաբի դեպքերի կապակցությամբ

Վազգեն Մեսրոպյան. Քեսաբում մնացած հայերից 22-ը առևանգվել են և տարվել Թուրքիա

«Չգիտենք` իրենց սպանե՞լ են, տարե՞լ են Թուրքիա». Քեսաբում մնացած հայերից ստույգ տեղեկություններ չկան

ԱՄՆ պետքարտուղարությունը «խորապես մտահոգված է» Քեսաբի հայերի նկատմամբ սպառնալիքների կապակցությամբ

Քեսաբ. Հայկական պատվիրակության այցի նշանակությունը մեր հայրենակիցների համար

ՌԴ ԱԳՆ-ն Քեսաբի ու աշխարհասփյուռ հայության բողոքի մասին

Արամ Ա. Կաթողիկոսը ՄԱԿ-ին առաջարկում է զինաթափել Քեսաբը

Կոնգրեսականներ Ադամ Շիֆի և Բրեդ Շերմանի հայտարարությունները` Քեսաբի դեպքերի վերաբերյալ

Ջենգիզ Աքթար. «Հայերը Քեսաբին պատուհասած աղետը և կործանված սիրիական ինքնաթիռը դիտում են որպես 1915-ի շարունակություն»

Al-Akhbar. «Քեսաբ. Հայկական ապահով հանգրվանի ամայացումը»

Այսօր, մենք կրկին օգնության կարիք ունենք. Քեսաբահայերի կոչը ողջ հայությանը

WSJ. Թուրքիայի կողմից Քեսաբի դեմ ագրեսիան հայերին հիշեցնում է հայոց ցեղասպանության մասին

Demokrat Haber. Քեսաբում հայերի տները թալանողները խոսում են թուրքերեն

Արամ Ա. Երրորդ անգամն է՝ ցեղասպան թուրքը գաղթական է դարձնում Քեսաբի ժողովրդին

Կարո Յուզբաշյան. Քեսաբցիները կարող են հետ վերադառնալ, բայց դա շատ շուտ չի լինի

«Հարձակվեցին ու սկսեցին դիպուկահարներով խփել, մարդ չմնաց». Ինչպես տարհանվեցին Քեսաբի հայերը

«Լաթաքիայի վրա հարձակում այս պահին չկա»

Քեսաբի հայ. Թուրքիայից մեքենաներով գալիս են, կողոպտում են տները և տանում մեր ունեցվածքը

Հայաբնակ Քեսաբի վրա հարձակման մեջ չեչեննե՞ր են ներգրավված

«Քեսաբ ներխուժումը հայության` մասնավորապես սիրիահայ համայնքի դեմ ուղղված քայլ էր»

Սիրիահայ. Ամեն վայրկյան սպասվում է Լաթաքիայի դեմ հարձակումը

Առաջ եկող զուգահեռները սթափեցնող պետք է լինեն. Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունը` Քեսաբի իրադարձությունների վերաբերյալ

Քեսաբի հայերին օգնություն է անհրաժեշտ, հայկական կողմը քայլեր ձեռնարկում է